P habibullaev

t:F  —  p~r /2m  =-
  (I / 
2m)(3 !
 8я): /
'h 2n2n
 
(10)
reiyativistik holda esa
Ef  = 
cpF  =  hc(3/Sn)' n n n
 
( 11)
ifodalar  bilan  aniqlanadi.  Aynish  temperaturasi 
7'=r.f/k
  munosabatdan 
topiladi;  bosim  P  (elektronlar  uchun)
2 
и 
2m
 r
P = _   = --- £■ 
(12)
3 
3 
K
  ’ 
ifoda orqali topiladi.  ( 12)  dan norelyativistik  hoi  uchun
P   -  2,3-  10JV ' S 
dn/sm1
 
(13)
reiyativistik holat uchun
P  =  2,7-  10‘ 
r‘n n dn/sm1
 
(14)
natijani  olamiz.
Bu yerda shuni ta’kidiash joizki,  zichlik ortishi bilan elektronlarning 
tezligi ortib, yorug‘lik tezligiga yaqinlasha boradi.  Bu holda (14) ga asosan 
bosim  P~p4/J  qonun  asosida  ortib,  oq  mittilarda  dinamik  muvozanatni 
ta’minlashga imkon yaratiladi.
P"
  =  у   =  ! ™ Г  =  y M 3 / 8 , i ) ' ' V ' >  
(15)
ikkinchi tomondan gravitatsion siqilish tufayli hosil boMgan yulduzdagi bosim

---

P.,,~a GM’/R '
(16)
ifoda bilan  aniqlanadi  (<Ы).  Agar 
Р№>РИ
 bo‘lsa,  yulduz  siqilishi  davom 
eladi.  Statsionar yulduzlar uchun 
P ^ P H
  shart bajariladi.  (15) va (16)  ni 
o'zaro  tenglashtirib
tenglikni  olamiz.  Bundan 
n=M /m V
va 
V~R
3  ni  nazarda  tutib,  oq  mitti 
yulduzning  massasi  uchun  Chandrasekar  chegarasi
qiymatni  olamiz: 
ms  —
  nuklon  (proton)  massasi,  /^-plankeon  massasi.
(18)  ifodadan  Quyosh  massasi  uchun
ifoda o'rinli ekanligi ko'rinadi.
Agar siqilish kuchi katta bo'lib, yulduzda turg‘unlik (muvozanatli holat) 
buziJsa, ya’ni 
P  >PW
 bajarilsa, siqilish davom etadi, neytronlashish hodisasi 
yuz  beradi,  umuman  yulduz  kollapsianib,  neytron  yulduz  paydo  bo‘ladi.
Yulduzlar massalariga qarab, harxil evolyutsion jarayonlarni boshdan 
kecharadilar.  Termoyadro  yoqilg'i  zaxirasi  tugagandan  keyin,  massasi 
Quyosh  massasi  tartibidagi  yulduzlar portlash  natijasida  (yoki  tinch yo‘l 
bilan)  oq  mitti  yulduzlarga  aylanadilar,  massiv  yulduzlar  portlash 
natijasida (yoki tinch yo'l bilan) neytron (yoki kvark) yulduzlarga aylanadi; 
bulardan  ham  katta  massali  yulduzlar  portlasa,  ular  qora  teshiklarga 
aylanishi  mumkin. Yulduzlarning tinch yo‘l bilan kollapslanishi jarayoni 
sekundlarda,  xatto  sekundning  ulushi  davomida  sodir  bo‘lishi  mumkin 
va  bunda  neytron  yulduzning  massasi  1,4M0  dan  ortiq bo'ladi.  Neytron 
yulduz  o‘ta  yangi  yulduzning  portlash  yo‘li  bilan  paydo  bo‘lsa,  uning 
massasi 
M<\,AMe
  bo‘lishi  lozim.
Shuni  ta ’kidlaymizki,  oq  m itti  yulduzlar  va  neytron  yulduzlar 
massalarining  yuqori  chegaralari  —  Chandrasekar  chegaralari  mavjud. 
Magnitsiz  aylanishga  ega  bo'lmagan  (sovuq)  yulduzlarning  massalari 
M
2h c (
  3  V я  4M 
M
2
(17)
(18)
7-§  Neytron  yulduzlar
1 12

---

va  ularning  markaziy  qismidagi  zichliklari 
pm
  orasidagi  bog'lanish  4.4- 
rasmda keltirilgan.
O'ta  katta  zichlikka 
p=(2-
lO 'M O 16) 
gr/sm}
  ega  neytron  yulduzning 
maksimal  massasi  uchun  Chandrasekar  chegarasi 
,4-2,7)
M@
qiymat  olinadi.  Odatda  maksimum  uchun 
M  m2MM
  m inim um   uchun
“