Озбекстан Республикасы Жокары хам орта арнаулы талим министрлиги Қаракалпак Мамлекетлик Университети

Forma 2. Turistik kárxana xızmetkerlerin xoshametlewdi shólkemlestiriw formaları
Etikalıq xoshametlew insan haqqındaǵı bahalaw maǵlıwmatlarınıń keńislikdegi hám waqtınshalıq anıqlıǵın qáliplestiriwshi hám xoshametlentiretuǵın mexanizm elementleri dep atalatuǵın elementler kompleksinde parıq etedi. Bul elementler sıylıq prezentaciyasınıń forması hám mazmunın toldıradı, mártlik hám bayramǵa say keyipti jaratadı.
Ishki elementlerge tómendegiler kiredi: mazmunı, xızmetke tiyisli tekst hám tasıwshınıń túri - miynet dáptershesi, gúwalıq, sertifikat, forma; fotosurat; belgisi.
Sırtqı: xoshametlew atı, rásmiy jaǵdayı, jetkizip beriw tártibi, paydalanıw chastotası, estetik pazıyletleri. Olar kepillikine, áhmiyetine, haqıyqıy jaǵdayına tásir etedi.
Iskerlik hám xoshametlew nátiyjelerin óz-ara baylanıstıratuǵın tárzde anıqlanǵan shólkemlestirilgen xoshametlew formaları miynet dúnyası daǵı social ob'ektlerdiń minez-qulqların basqarıwda úlken áhmiyetke iye.
Biz xoshametlew formalarınıń hár birin ashıp beremiz.
Xoshametlewdiń etakchi hám bekkemleytuǵın formaları.
Xoshametlewdi shólkemlestiriwdiń etakchi hám bekkemleytuǵın formaları ortasındaǵı parq basqarıw ob'ekti tuwrısında xabarlılıq dárejesi hám xoshametlew hám nátiyjeler ortasındaǵı baylanıslılıq bolıp tabıladı.
Xoshametlewdiń aldıńǵı formasından paydalanǵande, turistik kárxananıń potentsial jumısshısı, iskerlikti baslawdan aldın da, qanday nátiyjelerge erisiw kerekligi hám olar ushın nelerdi alıw múmkinligi tuwrısında xabarlı etiledi. Oǵan onıń miyneti qanday ólsheniwi, qanday bahalanishi hám xoshametlew funktsiyası qanday bolıwı aytıladı.
Xoshametlewdiń kúshaytiruvchi forması menen sayaxatshılıq kompaniyasınıń menejeri iskerligi tawsılǵanınan keyin ǵana óz jumısında qımbatlı, tán alınǵan hám xoshametlantirilgan zatlar haqqında bilip aladı. Bunday halda, xoshametlew qashannan berli etilgen háreketlerdi kúshaytadı.
Quwatlantıratuǵın formanıń abzallıqları arasında tez xoshametlentiretuǵın tásirge erisiw qábileti, anıq maqsetke jóneltirilganligi, atqarıwshınıń bir retlik háreketlerin qozǵawtıw ushın joqarı maslasıwshılıǵı, birpara jaǵdaylarda qurılıstıń anıq principlerıni tańlaw qábileti kiredi. Kemshilik - bul miynetti ólshew hám bahalawdıń tolıq sistemasın jaratıw, turistik kompaniya ushın ayriqsha hám maqul túsetuǵın bolǵan jumıs hám xızmet túrlerin islep shıǵıw, sub'ekt hám basqarıw ob'ektiniń maqsetlerinde saykes emesliklerdiń kórinetuǵın bolıwı, qarız hám payda ortasındaǵı qarama-qarsılıq [26, s. 198].
Quwatlantıratuǵın formanıń abzallıqları sonda, ol xoshametlew ushın arnawlı normativ-huqıqıy bazanı talap etpeydi, barlıq islerdi teńlestiredi, atap ótiwdi jumıstıń juwmaqlawshı áhmiyetine, juwmaqlawshı maqsetlerge erisiwge jóneltiredi. Onıń qollanılıwı miynet nátiyjelerin ólshew qıyın bolǵan jaǵdaylarda yamasa esap -kitap munasábetlerin engiziw hám jeńilliklerdi qıdırıw qabıl etiliwi múmkin bolmaǵan jaǵdaylarda múmkin. Kemshilikleri - bul xoshametlew procesiniń ayriqsha kóp qırlılıǵına súyene otirip, tez xoshametlentiretuǵın effekt bere almaslik, bul social munasábetlerdiń joqarı dárejede etukligini, basqarıw predmetine bolǵan isenimdi hám baha baǵdarlarınıń birligin talap etedi.
Xoshametlewdiń individual hám jámáátlik formaları.
Xoshametlewdi shólkemlestiriw formaların individual hám kollektivge bolıw, anıq atqarıwshılardıń qanday miynet stimulyatsiyasi ámelge asırılıwınıń nátiyjelerine baylanıslı. Eger tiykar tuwrıdan-tuwrı xızmetkerdiń jumısı nátiyjelerine tiykarlanǵan bolsa, sonday eken bul xoshametlewdi shólkemlestiriwdiń individual forması, eger ulıwma jámáát iskerligi nátiyjesi kollektiv forma bolsa.
Turistik kárxana xızmetkerlerin xoshametlewdiń individual formasınıń abzallıǵı sonda, belgili bir jalawshınıń iskerligi natiyjeliligi jáne onıń sıylıqları ortasında anıq baylanıslılıq bar. Kemshilikleri - bul individual atqarıwshınıń jumısı nátiyjesin bahalaw kórsetkishlerin belgilewde sezilerli qıyınshılıqlar bolıp, olardıń itibarları tek jámááttiń maqsetlerinen ajıratılǵan halda ámelge asırilatuǵın anıq islep shıǵarıw operatsiyalarına qaratılǵan. Bul jaǵday psixologiyalıq ıqlımǵa hám kárxananıń ekonomikalıq nátiyjelerine tásir etedi.
Ulıwma alǵanda jámááttiń iskerligi tiykarında xoshametlew individual atqarıwshılardıń máplerin jámááttiń mápleri menen jaqınlasıwına járdem beredi, hár bir xızmetkerdi óz maqsetine muwapıq jámááttiń aǵzası retinde sezim etiwine múmkinshilik beredi, óz kárxanası táǵdiri ushın juwapker bolıp tabıladı.
Xoshametlewdiń jámáátlik formasındaǵı tiykarǵı qıyınshılıqlar belgili bir atqarıwshınıń turistik kárxana miynet jámááti miynetiniń juwmaqlawshı nátiyjelerine qosqan úlesin hám soǵan muwapıq alınǵan materiallıq hám ruwxıy naǵıymetlerdiń ulıwma kólemindegi úlesin anıqlawda; bul iskerlik natiyjeliligine qaray.
Unamlı hám unamsız xoshametlew.
Sayaxatshılıq agentligi xızmetkerlerin miynetti xoshametlewdi shólkemlestiriwdiń unamlı hám unamsız formaları iskerlik nátiyjeleriniń normativ kórsetkishlerden shetke shıǵıwın esapqa alıwǵa tiykarlanadı. Basqarıw sub'ekti ob'ekttiń mútajliklerin qandırıw dárejesin asırıw arqalı xoshametlew ob'ekti tárepinen standart kórsetkishlerge erisiwdi hám odan asıp ketiwdi xoshametlentiredi. Hám kerisinshe, eriwilmaganlik, belgilengen nátiyjelililik kórsetkishlerinen orqada qalıw, tiyisli túrde basqarıw ob'ekti mútajliklerin qandırıw dárejesiniń tómenlewi menen jazolanadi. Mútajliklerdi qandırıw dárejesiniń tómenlewi kutilgan dárejege salıstırǵanda (bonuslar muǵdarınıń tómenlewi, pensiya alıw ushın gezektiń ózgeriwi) salıstırǵanda hám basqalarǵa salıstırǵanda salıstırǵanda tolıq (mayda, tómenlew, hár qanday jeńilliklerden juda etiw) bolıwı múmkin. xızmetkerler (tómen dárejedegi bonuslar, xoshametlentirmew qanday da jaqsı).
Unamlı xoshametlew insannıń basqalar aldında abıraysı hám abıraysın asırıwǵa járdem beredi. Unamsız xoshametlew jumısshınıń belgili mútajliklerin buzıwǵa qaratılǵan bolıp, bul onıń abıraysı hám abıraysınıń tómenlewine alıp keledi. Unamsız stimulyatsiya insannıń óz salawatın qattı azaplaydı, sol sebepli onı miynet iskerligin xoshametlew ushın isletiw kóplegen psixologiyalıq nuanslarni esapqa alıwdı talap etedi.
Unamsız stimulyatsiya da payda keltiredi. Bul unamlı menen salıstırıwlaganda talay puxta, sebebi onı ámelge asırıw ushın qosımsha jeńillikler talap etińmeydi hám kóbinese basqarıw sub'ekti ixtiyoridagi jeńillikler muǵdarı ko'payadi. Bunnan tısqarı, unamsız stimullar adamlar tárepinen unamlılarǵa qaraǵanda talay keskinlew qabıl etiledi.
Xoshametlewdiń tikkeley, ámeldegi hám perspektivalı formaları.
Xoshametlewdi shólkemlestiriwdiń tikkeley, ámeldegi hám perspektivalı formaları iskerlik nátiyjeleri hám tiyisli xoshametti alıw ortasındaǵı waqıt ayırmashılıǵına qaray belgilenedi. Bunday bóliniw belgili dárejede, miynet komandasınıń aldında turǵan mashqalalardi sheshiw kózqarasınan basqarıw ob'ektine tásir ótkeriw arqalı xoshametlew natiyjeliligin bahalawǵa múmkinshilik beredi.
Turistik kárxana xızmetkerlerin xoshametlewdiń tikkeley formasınıń abzallıǵı onıń natiyjeliligi hám háreket hám xoshametlew ortasındaǵı júdá anıq hám tuwrıdan-tuwrı baylanıslılıǵı bolıp tabıladı. Sol kózqarastan, ol júdá joqarı xoshametlentiretuǵın potencialǵa iye hám derlik mudamı kutilgan unamlı ekonomikalıq nátiyjeni beredi. Kemshiliklerge xızmetkerdiń ulıwma jámáát ushın juwmaqlawshı nátiyjege erisiwge jóneltirilganligi, aktual mashqalalardi sheshiwge jóneltirilganligi, ayırım atqarıwshılar hám jámáát ortasındaǵı munasábetlerdiń rawajlanıwına unamsız tásir kórsetiwi hám olardı qarama-qarsılıqlı qılıw kiredi.
Ámeldegi forma sherek, yarım jıl hám jıl aqırında payda bolıwı múmkin. Onıń xoshametlentiretuǵın mánisi anıq, ol adamda bul dáwirlerdiń nátiyjelerine kóre sıylıqlawǵa isenimdi jaratadı, bul bolsa sayaxatshılıq kompaniyası ushın ábzal bolıp tabıladı, sebebi xızmetker bul dáwirlerdiń aqırına itibarın qaratıp, ózin pútkilley nátiyjege berip jiberedi.
Perspektivalı forma birden-bir, birdey pikir jámáátti qáliplestiriwge úles qosadı, olardıń háreketlerin juwmaqlawshı kórsetkish kórsetkishine erisiw ushın jóneltiredi, ol jumısshılardı uzaq múddetli motivatsiyasına jóneltirilgen hám jumıs turmısı dawamında aktivlik, maǵlıwmat hám ilmiy tájriybediń ósiwine járdem beredi [15, p. 21].
Xoshametlewdiń ulıwma hám maqsetli formaları.
Xoshametlewdi alıwdıń ayriqsha shártleri dárejesi hám ózgeshelikine qaray, xoshametlewdi shólkemlestiriwdiń ulıwma hám maqsetli formaların ajıratıw kerek. Ulıwma forma social óndiristiń barlıq qatnasıwshılarına tiyisli bolıp tabıladı. Bunday halda, aktsiya jámiyetlik kompaniyaların ótkeriw menen baylanıslı bolıp, jeke jumısshılar turmısındaǵı yubileylar yamasa bayram kúnleri menen ámelge asıriladı. Bul formada benuqson jumıstıń dawam etiw waqti hám bir retlik úlken tabıs hám tabıslar esapqa alınadı. Olardı alıw ushın shártlerdi qáliplestiriw tupten ulıwma xarakterge ıyelewi kerek; bul jámáátlik áhmiyetke iye háreketlerdi kúsheytiw ózgeshelikine ıyelewi kerek.
Maqsetli forma menen arnawlı qaǵıydalardı islep shıǵıw májburiy bolıp tabıladı. Sonday etip, islep shıǵarıw qatnasıwshılarınıń anıq iskerligi nátiyjeleriniń tolıq yamasa salıstırmalı kórsetkishlerin anıq atap kórsetiw zárúr, buǵan erisiw tiyisli at beriw shárti bolıp tabıladı.