Озбекстан Республикасы Жокары хам орта арнаулы талим министрлиги Қаракалпак Мамлекетлик Университети

Озбекстан Республикасы Жокары хам орта арнаулы талим министрлиги


Қаракалпак Мамлекетлик Университети

№ ___________________ 2020 ж. «____» ____________ “Тастыйыкланды” Окыу ислери бойынша проректор __________________О.Дуйсенбаев «____» ________ 2020 ж.

СЕЙТНИЯЗОВ САПАРНИЯЗ ПАЛЎАНИЯЗОВИЧ
«ТУРИЗМДЕ ИСБИЛЕРМЕНЛИК ИСКЕРЛИГИН ШОЛКЕМЛЕСТИРИУ»
ОКЫУ-КОЛЛАНБА КОМПЛЕКСИ

Билим тарауы:	600000	Хызметлер тарауы
Талим тарауы:	610000	Хызмет корсетиу тарауы
Талим багдарлары:	5610100	Хызмет корсетиу тарауы (туризмди шолкемлестириу хам баскарыу)

Нокис – 2020 ж.


МАЗМУНЫ
1. ЛЕКЦИЯ ТЕКСТЛЕРИ
2. АМЕЛИЙ ОКЫУДЫН ТАПСЫРМАЛАРЫ
3. ОЗБЕТИНШЕ ТАЛИМНИН ТАПСЫРМАЛАРЫ
4. ГЛОССАРИЙ.
5. КОСЫМШАЛАР
Исши окыу дастури
Тестлер
Таркатпа материаллар
Жуумаклаушы кадагалау материаллары

1-Tema: "Turizmda isbilermenlik iskerligin shólkemlestiriw" pániniń mazmunı, maqset hám wazıypaları.
1. 1 Isbilermenliktiń mánisi hám mazmunı
1. 2 Isbilermenlik funktsiyaları
1. 3. Turizm túsinigi, onıń túrleri hám mánisi
1. 4. Turizmni rawajlandırıw faktorları
1. 1 Isbilermenliktiń mánisi hám mazmunı
Bazar ekonomikası sharayatında (sonday-aq, erkin satıp alıw hám satıw munasábetlerinde) hár túrlı adamlar ózleriniń maqsetleri, wazıypaları menen, arnawlı bir ádetiy háreketler hám minez-qulıqtıń ayriqsha qásiyetleri menen ushrasadı hám háreket etedi. Olar arasında eń aktiv kórsetkish - bul isbilermen.
"Isbilermen" hám "isbilermenlik" sózleri "óz moynına alıw" sózinen kelip shıǵadı, yaǵnıy geypara zat qılıw - jol jaratıw, shólkemlestiriw, trek dúziw, shártnama dúziw hám tb. Keń mániste, isbilermen kúndelik turmısda kóbinese geypara zattı óz moynına alatuǵın (jaratatuǵın, quraytuǵın hám t.b.), yaǵnıy anıq juwmaqlawshı nátiyjelerdi alıw (erisiw) mápleri ushın mólsherlengen maqsetke muwapıq háreket etetuǵın shaxs.
Ekonomikada isbilermenlik - bul payda (dáramat) alıw maqsetinde hár qanday kárxanalardı jaratıw hám olardıń islewin támiyinlewge qaratılǵan iskerliginiń arnawlı túri. Bul túsinikte isbilermenlik feodalizm sharayatında payda bolǵan. Da’slep, isbilermenler sanaat kárxanaların (ónermentshilik sanaatları, fabrikalar hám basqalardı) jaratıwda ózlerin kórsetken shaxslar dep atalar edi. Zamanagóy isbilermenliktiń payda bolıwı, qáliplesiwi hám rawajlanıwı ta’riyxı kóbirek pianni-tp sawda-satıq hám bank kapitalları, hár qıylı ónermentshilik hám ónermentshilik ónimleri menen bekkem baylanıslı. 18-ásir aqırı - 19-ásir basları sanaat revolyuciyası waqtında isbilermenler tiykarınan óndiriwshiler, yaǵnıy fabrikalardı jaratıw hám shólkemlestiriwge qarji kiritken shaxslar dep atalǵan.
- shiyki onimdi qayta islew hám mashinada ónim islep shıǵarıw boyınsha iri kárxanalar.
Isbilermenlik - bul jeke máp hám jámiyetlik paydasın birlestiriw tiykarında kommerciya hám basqa jetiskenliklerge erisiw ushın múlk, pul hám basqa resurslardan innovaciyalıq paydalanıw menen baylanıslı bolǵan xojalıq jurgiziwshi sub'ektlerdiń ǵayratker iskerligi.
Isbilermenlik táwekelge dus kelgen halda payda alıwǵa jóneltirilganligi, iskerlik faktorları hám ǵárezsizlik faktorlarınıń kombinatsiyası menen xarakterlenedi. Ózbekstanda isbilermenliktiń tiykarǵı waziypası tovarlardı, xızmetlerdi, islerdi anıq qarıydarlarǵa "jetkeriw" hám onıń ushın materiallıq hám ruwxıy sıylıq aldı.
Isbilermenlik fenomen retinde tómendegilerdi sáwlelendiredi:
•isbilermenlerdi óz biznesinde shólkemlestiriw, tovarlardı (islerdi, xızmetlerdi) islep shıǵarıw hám kerekli nátiyjeni alıw menen baylanıslı bolǵan barlıq munasábetler (ekonomikalıq, social, shólkemlestirilgen, jeke hám basqalar);
•isbilermenlerdiń bir-biri menen, qarıydarlar menen, jetkizip beretuǵınlar menen, bankler hám bazardıń basqa qatnasıwshıları menen, jumısshılar hám mámleket penen ob'ektiv túrde payda bolatuǵın barlıq munasábetler sisteması;
•bazar ekonomikası ekonomikalıq talapları (talap hám usınıs, báseki, baha, pul mámilesi hám basqalar) hám de tovar islep shıǵarıw hám mámilesiniń barlıq qurallarına tiykarlanǵan halda isbilermenler hám basqa xojalıq jurgiziwshi sub'ektler ortasındaǵı munasábetlerdiń tovar tábiyatı.
Process retinde isbilermenlik - bul isbilermenlik ideyasın izlew (tuwılıwı) den baslap jáne onı belgili bir joybarda (kárxanada) ámelge asırıw menen juwmaqlanatuǵın, qarıydarlarǵa zárúr bolǵan tovarlardı óndiriske, xızmetler kórsetiwge hám payda menen juwmaqlanatuǵın háreketlerdiń quramalı "shınjıri".... Sonlıqtan, isbilermenlik process retinde bazar sub'ektleriniń mútajliklerin qandırıw hám belgili bir payda alıwǵa qaratılǵan maqsetke muwapıq iskerlik bolıp tabıladı, sebebi keri jaǵdayda isbilermen tárepinen qoyılǵan maqsetke erisilmeydi. Process retinde isbilermenlik jańa ideyalardı izlewdi, maqsetlerdi belgilewdi, olardı jańa kárxanada bahalawdı hám ámelge asırıwdı, ideyanı anıq nátiyjege aylandırıwdı óz ishine aladı. Bul process turaqlı jáne turaqlı túrde jańalanıp baradı, sebebi mútajlikler mudamı ózgerip turadı, bul bolsa isbilermenler tárepinen qandiriladi.
Isbilermen ideyasın ámelge asırıw tómendegi túsiniklerdi óz ishine aladı:
•qarıydarǵa jańa, yaǵnıy belgisiz tovar soǵıw;
•jańa, yaǵnıy bul tarawda ele derlik belgisiz islep shıǵarıw usılın (usılın) engiziw;
•jańa sawda bazarın, yaǵnıy mámlekettiń bul tarawı ele kórsetiw etilmegen bazardı rawajlandırıw;
•jańa shiyki o’nim deregin alıw;
•tiyisli ámelge asırıwdı ámelge asırıw (mısalı, básekiles bazar sharayatında óz kárxanasınıń monopol jaǵdayın támiyinlew yamasa basqa kárxananıń monopol poziciyasin buzıw).
Joqarıda aytılǵanlardıń barlıǵı sayaxatshılıq iskerligine teń dárejede tiyisli bolıp tabıladı. Biraq, onıń ayriqsha ózgesheligi de ámeldegi: turizmda biznes kóbirek xizmet kórsetiw menen baylanıslı.