|
1.4. Turizmni rawajlandırıw faktorları
Turizm rawajlanıwına tásir etiwshi tiykarǵı faktorlardı eki gruppaǵa bo’liw múmkin: statikalıq hám dinamikalıq.
Statikalıq faktorlar waqıt ótiwi menen turaqlı bahaǵa iye. Bul gruppaǵa tábiy-ıqlım, geografiyalıq, materiallıq hám tariyxıy faktorlar kiredi. Birinshi náwbette, dem alıw zonalarınıń ózine tartatug’inlig’in olar belgileydiler. Tariyxıy hám materiallıq resurslar adamlardıń bilim dárejesi hám bilim mútajlikleriniń ósiwi menen barǵan sayın úlken áhmiyetke iye bolmaqta. Resurs faktorı da turizmni rawajlandırıwda zárúrli rol oynaydı. Júdá qımbatlı hám kóbinese kem ushraytuǵın tábiy hám antropogen rekreatsiya resurslariniń bar ekenligi regiondı xalıq aralıq turizm ushın rawajlandırıwǵa múmkinshilik beredi.
Dinamikalıq faktorlarǵa tómendegiler kiredi: siyasiy, social-demografik, finanslıq-ekonomikalıq hám materiallıq-texnikalıq. Mámlekettegi siyasiy jaǵday basqa barlıq dinamikalıq faktorlardı belgileydi. Krizislar, siyasiy biyqararlıq, ekonomikanı áskeriylestiriw, jumıssızlıq, turistik keńsepazlıqtıń kusheytiwi, valyuta stuldıń ózgeriwi hám basqalar mámleket siyasatınıń aqıbetleri esaplanadı.
Demografik jáne social faktorlar:
• - xalıqtıń qarim-qatnasi;
• - ómir kóriw dawam etiw waqtinıń ósiwi;
• - xalıq ómiriniń mobil stereotipin qáliplestiriw;
• - hár eki ómir joldası isleytuǵın isleytuǵın hayallar hám shańaraqlar sanınıń kóbeyiwi;
• - paydanıń ósiwi;
•-Xalıq aralıq turizm tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardıń bar ekenligi hám mámleketti tańlawdıń aldınǵına salıstırǵanda keń múmkinshilikleri.
Turizmg’a tásir kórsetetuǵın finanslıq-ekonomikalıq faktorlar qatarına ekonomikalıq hám finanslıq jaǵdaydıń jaqsılanıwı (jamanlasiwi), jeke dáramatlarınıń kóbeyiwi (azayıwı), turizm hám sayaxat ǵárejetlerin qaplaw ushın mámleket tárepinen ajıratılǵan aqshalar úlesiniń kóbeyiwi (azayıwı) kiredi.
Logistika faktorları da turizmni rawajlandırıw ushın júdá zárúrli bolıp tabıladı. Jáhán standartlarına hám adamlardıń didine juwap beretuǵın jeterlishe turar jay ımaratları, awqatlanıw kárxanaları, transport túrleri hám funktsional túrme-túr dem alıw mákanları bar ekenligi birge turistik úlken hám turaqlı aǵıslardı támiyinleydi. Jaqında infrastruktura kompleksinde mıymanxana sanaatı birinshi orınǵa shıqtı. Hár qıylı joqarı sapalı xızmetlerge iye zamanagóy mıymanxana bazasınıń bar ekenligi jáhán turizm bazarında básekiles bolıw ushın zárúr shárt esaplanadı.
Turizmg’a tásir kórsetiwshi joqarıdaǵı bóliniwden tısqarı faktorlar sırtqı (ekzogen) hám ishki (endogen) bólinedi.
Sırtqı faktorlarǵa joqarıda aytıp ótilgenlerdiń hámmesi kiredi, tek materiallıq-texnikalıq tárepten tısqarı. Ishki faktorlar qatarına tikkeley turizm salasında tásir etiwshi faktorlar kiredi. Bular turistik bazar faktorları menen bir qatarda materiallıq-texnikalıq faktorlar: talap hám usınıs dinamikası, bazar segmentatsiyasi, turizmdegi iskerlikti muwapıqlastırıw, monopollastiriw processleri, turizmdag’i kadrlar hám basqalar. Joqarıda talqılaw etilgen faktorlardı, sonıń menen birge, ekstensiv, intensiv hám sheklewshi (unamsız) faktorlarǵa bo’liw múmkin.
Keń sheńberge tómendegiler kiredi: jumısshılar sanınıń kóbeyiwi, tovar aylanbasına tartılǵan materiallıq resurslar sanınıń kóbeyiwi, jańa sayaxatshılıq imaratları qurılısı hám basqalar. Intensiv - kadrlar mamanlıǵın asırıw, kásiplik ilmiy tájriybe strukturasın rawajlandırıw, materiallıq-texnikalıq bazanı texnikalıq jetilistiriw hám basqalar. Xalıq aralıq turizmnin’ rawajlanıwına unamsız tásir kórsetiwshi sheklewshi faktorlar bul krizislar, ekonomikanıń áskeriylesiwi, siyasiy hám finanslıq biyqararlıq, baxalardıń erkinlesiwi, ayıpkerlik jaǵdayı, qolaysız ekologiyalıq jaǵday, turistik keńsepazlıqtıń kusheytiwi hám tb.
Sońǵı jıllarda sayaxatshılardin’ turmısı, den sawlıǵın hám múlkine itibar sezilerli dárejede astı. Usınıń menen birge, birinshi náwbette, payda kóriwden mápdar bolǵan firmalar óz klientlerine jeterlishe maǵlıwmat bermeydi hám ámelde qáwipli bolǵan regionlardı, sonday-aq, jınayatlı ortalıq qolaysız bolǵan aymaqlardı anıqlaw boyınsha jumıs alıp barmaydi. Nátiyjede, sayaxatshılar ishki siyasiy qarama-qarsiliqlar, terrorizm, jınayatlı huqıqbuzarliqlar jábirleniwshisine aylanadılar hám geyde hátte jawınger háreketler zonalarında qaladı. Mámleket keńseleri, atap aytqanda, Sırtqı Isler ministrligi, qanday da tárzde informaciya boslıqtı toltırıwǵa háreket qılıp atır.
Mısalı, Germaniya Sırtqı Isler ministrligi hár jılı birdey reestrin baspa etedi, ol jaǵdayda nemis sayaxatshıları keliwi múmkin bolǵan mámleketler qáwip dárejesine kóre klassifikaciyalanadı. Jınayatlı jaǵday eń qolaysız bolǵan mámleketler diziminde Vengriya, Polsha, Chexiya, Qubla Afrika, Marokash, Gambiya, Izrail, Indiya, Tunis, Keniya, Italiya, Yamayka, Kolumbiya, Peru, Egipet.
Ulıwma alǵanda, urıslar, ishki siyasiy waqıyalar hám terrorizm tásirinde bolǵan sayaxatshılardin’ úlesi salıstırǵanda kishi. Olardıń qawipsizligine tiykarǵı itibardi jınayatlı hádiyseler keltirip shıǵaradı: kelilik, jalataylıq, jınayatlı tiykarda adam óltiriwshilik hám basqalar.
Frantsiya hám Italiyanıń qublası onsha abat emes. Ol jerde sayaxatshılar ushın eń úlken qáwip poezdlarda hám avtomagistrallarda kelilik penen ańlatpalanadı (hár jılı shama menen 10-15 jaǵday belgilengen). Frantsiya, Ispaniya hám Italiya kurortlarinda eń kóp ushraytuǵın jınayat túri kóshe sumkalarin urlaw bolıp tabıladı.
Arqa hám Oraylıq Evropanin’ burınǵı sotsialistik mámleketleri nemis qánigeleri tárepinen sayaxatshılar ushın júdá qáwipli dep bahalanǵan. Áwele, bul Vengriya, Polsha, Ruminiya, Bolgariya hám MDH mámleketlerine tiyisli bolıp tabıladı. Ol jerde hár jılı sırt elliklerge qarsı júzlegen jınayatlar júz beredi. Avtoturistlar hám poezdta sayaxat etiwshiler eń úlken qáwip astında.
Rossiya Mámleket Dumasinin' Sırt edegi Rossiya puqaralarina huqıqların qorǵaw boyınsha komiteti, sonıń menen birge, Jazoir, Afganistan, Angola, Burundi, Kongo (burınǵı Zair), Irak, Liviya, Ruanda, Somali, Sudan, Gaiti, Kolumbiya, Gvineya sıyaqlı regionlar dizimin dúzedi. Bisau, Serra -Leon, Liberiya, Nigeriya, Oraylıq Afrika Respublikası, Komorlar. Arqa Timor, Yaffna (Shri-Lanka), Filippindiń qublası, Solomon atawları, Fidji.
Amerikanıń Forbes basılıwı maǵlıwmatlarına kóre, Afrika mámleketleriniń yarımı, Iran, Pakistan, Indoneziya eń qáwipli mámleket esaplanadı. Rossiya (Kavkaz) waqıtı -waqıtı menen qara dizimge kiritilgen.
Londonda jaylasqan Conrol Risks firması adam kelinetuǵın Kolumbiya, Pakistan, Braziliya, Filippin, Meksika, Emen sıyaqlı eń qáwipli mámleketler statistikasın júrgizedi. Juqpalı hám parazitar keselliklerdiń tarqalıwı tárepinen eń qáwipli bolǵan mámleketlikler arasında Afrika hám Aziya mámleketleri ajralıp turadı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
