«O’zbekiston temir yo’llari» datk

 
4.3.2. Iqlim sharoitlarining muayyan (aniq) foydalanish
sharoitlarida yoqilg’i sarfiga ko’rsatadigan ta’sirini hisobga olish 
Lokomotivlar solishtirma yoqilg’i sarfining mavsumiy o’zgarishlari, 
birinchi navbatda, harorat shart-sharoitlarining turlichaligi bilan bog’liq. 

---

94 
Tashqi havo harorati moy qovushqoqligi darajasini, undan kelib chiqib, 
podshipniklardagi 
o’q bo’yinchalarining ishqalanish koeffitsiyenti 
qiymatini belgilab beradi. 
Ishqalanish koeffitsiyentining kattalashishidan tashqari, harorat 
pasayishi bilan birga havoning og’irligiga (barometrik bosim) solishtirma 
og’irligiga bog’liq bo’lgan havo qarshiligi ham ortib boradi. 
Qish sharoitida, yoz paytida o’chirib qo’yiladigan to’xtab turish 
paytida dizellarning ishi uchun qo’shimcha yoqilg’i sarfi talab etiladi. 
Bundan tashqari, qish sharoitida bevosita hisob-kitob qilish imkonini 
bermaydigan qo’shimcha qarshilik kuchlari yuzaga keladilar: bu qor 
qatlami ustidan harakatlanishda g’ildirak juftliklari bandajlari “toji”ning 
qarshiligi, rels ustida yotgan qor qatlamining qarshiligi va h.k. 
Shunday qilib, havo haroratining pasayishi poyezd harakatiga 
ko’rsatiladigan asosiy qarshilikning ortishiga olib keladi. 
Tashqi havo harorati pasayishi oqibatida hamda harakatdagi tarkib 
ishlashining qishda yuzaga kelib, yoqilg’i va elektr energiya sarfini 
belgilab beradigan boshqa omillari shu qadar turli-tuman va murakkabki, 
ular ta’siri qiymatini nazariy usullar bilan aniqlashning iloji yo’q. 
Shuning uchun yoqilg’i sarfi va tashqi havo harorati o’rtasidagi 
bog’liqlik statistika ma’lumotlariga ishlov berish hamda ular yordamida 
turli harorat – ob-havo sharoitlari uchun yoqilg’i yoki elektr energiyasi 
sarfiga o’zgartirish kiritish mumkin bo’lgan harorat koeffitsiyentlarini 
olish yo’li bilan belgilab olinadi. 
Harorat koeffitsiyenti formulasini keltirib chiqarish uchun so’nggi 3-5 
yil uchun havoning oylar bo’yicha o’rtacha ko’p yillik harorati 
to’g’risidagi ma’lumotlar, shuningdek, xuddi shu vaqt bo’laklari uchun 
umuman berilgan lokomotiv turkumi bo’yicha YOER ning solishtirma 
sarfi to’g’risidagi o’rtacha ma’lumotlar talab etiladi.
 
Muayyan foydalanish shart-sharoitlarida harorat (iqlim) koeffitsiyenti 
t
o
 
ga teng bo’lgan havo haroratida YOER solishtirma sarfining 
15
o
S
ga 
yaqin bo’lgan haroratdagi YOER solishtirma sarfiga nisbatidan iborat 
bo’ladi
:

0
15
/
n
n
K
ti


,
(4.2.13) 
bu yerda: 
n
ti
 
– 
t
i
haroratda sarfning solishtirma me’yori; 
n
15o
 
– +
15
o
S
haroratda sarfning solishtirma me’yori. 
Tashqi havoning turli haroratlarida 
K
τ ning bir necha qiymatlariga ega 
bo’lib, quyidagi formula ko’rinishidagi analitik bog’liqlik ega bo’lish 
mumkin: 

---

95 

t
a
a
K
1
0




(4.2.14)