«O’zbekiston temir yo’llari» datk

 
 

---

86 
4.2. Teplovozlar ishi uchun yoqilg’i sarfining hisobi 
 
Yoqilg’idan foydalanishni yaxshi uyushtirmay, mazkur texnik 
taraqqiyot, tashish texnologik jarayonini tashkil etilishining mavjud 
darajasi va tashish ishining berilgan hajmiga mos keladigan yoqilg’i 
ehtiyojini to’g’ri belgilab olmay turib, temir yo’l transportining istalgan 
tarmog’i xo’jaligini oqilona boshqarish haqida so’z yuritish mumkin emas. 
Bunday fikr yuritish uchun harakatdagi tarkibning texnik-iqtisodiy 
ko’rsatkichlari va undan foydalanishga oid ko’rsatkichlar, yo’l 
xususiyatlari va yoqilg’idan foydalanishning samaradorligini aks 
ettiradigan qator boshqa omillar yoqilg’i sarfining ilmiy asoslangan 
me’yorlari bo’lib keladi. 
Harakatdagi tarkib ishining asosiy shart-sharoitlari hamda tashish 
jarayonining uyushtirish darajasini aks ettiradigan ilmiy asoslangan 
me’yorlar butun «O’zTY» DATK tarmoqlari ko’lamida, shu bilan birga 
xo’jalik bo’linmasi ko’lamida ham yoqilg’i resurslari sarfini 
rejalashtirishda zarur vosita hisoblanadi. Boshqa tomondan, yoqilg’i 
sarfining to’g’ri belgilangan me’yori, ular tejalganligini rag’batlantirish 
choralarini (mukofot puli to’lash ko’rinishida) qo’llash bilan birga, 
yoqilg’i-energetika resurslaridan foydalanishni yaxshilash, ularni yanada 
tejab ishlatishning texnik asoslangan zaxiralarini ochishga qaratadigan 
omil hisoblanadi. Barcha tortuv turlari uchun yillik yoqilg’i harajatlari 
yuzlab milliard so’mni tashkil etadi. Shu sababli poyezdlar tortuvi 
maqsadidagi yoqilg’i resurslarini xarid qilish uchun yirik pul mablag’larini 
maqsadga muvofiq tarzda sarflashga erishishda yoqilg’i sarfining to’g’ri 
o’rnatilgan me’yorlari jiddiy ahamiyatga ega. 
Yoqilg’i sarfining me’yori deb transport mahsuloti birligiga bo’lgan 
sarfning rejadagi ko’rsatkichiga aytiladi. 
Temir yo’l transportidagi mahsulot birligi tashish ishi bo’lib, u 
lokomotivning 10 ming tonna-kilometr brutto (kg/10
4
t·km brutto) tashish 
ishida yoki lokomotivlarning 100 lokomotiv-kilometrlarda beriladigan 
yurishida ifodalanadi. 
Bu me’yorlar rejali (guruhli) va texnik (individual) me’yorlarga 
bo’linadi. 
Rejali (guruhli) me’yorlar umuman yo’l lokomotivlaridan foydalanish 
Boshqarmasi bo’yicha energiya resurslariga bo’lgan ehtiyojni aniqlash 
maqsadida belgilanadi. 
Rejadagi 
me’yorlar tashish ishi birligiga shartli yoqilg’i 
kilogrammlarida (sh.yo. kg) belgilanadi. 

---

87 
Texnik (individual) me’yorlar lokomotivlarning har bir turkumi uchun 
aylanish uchastkasi, ish turi, tarkib og’irligi, vagonlar tipi, ob-havo shart-
sharoitlari kabi xususiyatlardan kelib chiqib belgilanadi. 
Texnik me’yorlar har oyda teplovozlar uchun natural yoqilg’i 
kilogrammlarida quyidagi ish turlari uchun o’rnatiladi: 
a) 10
4
t·km brutto uchun poyezd boshida, ikki karra (juft) tortishda yoki 
itarib harakatlanishda. Ish tarkibining brutto massasi(og’irligi)ga ko’ra, 
lokomotiv massasini hisobga olmagan holda hisoblanadi. Motor-vagon 
tarkibi va dizelli poyezdlar ishi ularning pasport bo’yicha massasidan kelib 
chiqib aniqlanadi; 
b) bir o’zi harakatlanayotgan lokomotivlar yoki turtkich (tolkach)-
lokomotivlar qaytayotganida 100 l km uchun; 
v) saralash stansiyalarining parklari va tepalik yo’llarida, oraliq 
stansiyalari va deponing kirib kelish yo’llarida amalga oshiriladigan 1 
soatlik manyovr ishlari uchun; 
g) depo yoki stansiya yo’llarida ish kutib turish paytida 1 soat to’xtab 
turish uchun. 
Harakat grafigida ko’zda tutilgan oraliq stansiyalarda lokomotivning 
to’xtab turishida sarflanadigan yoqilg’i sarfi poyezd me’yoriga kiritilgan.