«O’zbekiston temir yo’llari» datk

Elektr harakat tarkibida ishlashda xavfsizlik choralari.
Elektrovoz 
yoki elektr poyezdni ko’rishdan oldin osilgan kontakt tarmoqda lokomotiv 
brigada signalizatsiya va seksiyani ajratgichi bo’yicha quydagilarni 
bilishlari kerak: kontakt tarmog’ida kuchlanish yo’qligi, tok qabul qilgich 
tushirilganligi va elektr harakat tarkibi o’z-o’zidan joyidan qo’zg’alib 
ketmasligini. Agar rangli signalizatsiya yoqilgan bo’lsa, mashinist va depo 
navbatchisi bilan seksiyali ajratgich o’chiqligini aniqlab olishlari kerak. 
Elektrovozni depoda ko’rish va ta’mirlashda har doim KU(V9) kaliti 
va reversiv kaliti mashinistda bo’lishi va yuqori kuchlanish kamerasining 
eshigi ochiq bo’lishi kerak. Elektrovozni depoda, stansiya yo’llarida va 
harakatlanishi paytida ko’rish va ta’mirlash, elektrovozlarning tok qabul 
qilishi pastga tushgan holatda bo’lishi, yuqori kuchlanish kamerasi eshigi 
ochiq bo’lishi, asosiy yoki tom ajratgichlari, yordamchi zanjirlar 
ajratgichlari ochiq bo’lishi kerak. Mashinist yuqori kuchlanish kamerasini 

---

103 
ochganda, yerga ulanish ajratgichlari va yerga ulanish kontaktlari yoqiq 
turish kerak. 
Elektrovozni zovurda ko’rish faqat yordamchi kontakt sim 
ajratgichidan ajratilgan bo’lishi, elektrovoz qisqich tutashmalarini iste’mol 
kabelidan uzib qo’yilgan bo’lishi va depodagi elektr energiya manbaidan 
uzib qo’yilgan bo’lishi kerak. O’zgaruvchan tokli elektr harakat tarkibi 
25000 V kuchlanish oladi va u bilan ishlashda ehtiyot bo’lish kerak. 
O’zgaruvchan tok elektrovozlarda, o’zgarmas tokda ishlovchi elektrovoz-
lariga nisbatan, ko’shimcha quyidagi ehtiyot choralari ko’riladi. 
O’zgaruvchan tokda ishlovchi elektrovozlarda yuqori kuchlanish 
kamerasi eshigida pnevmatik tizim, himoya ventili va rele bosimi 
qo’llanilgan. Doimiy tok elektrovozlarida, yuqori kuchlanish himoya 
ventili qo’shimcha rezistor orqali kontakt tormozidan oziqlanadi, lekin 
o’zgaruvchan tok elektrovozlari katushkasi tortuv transformatori cho’l-
g’anmidan 380 V kuchlanish ozuqasini oladi.
O’chirishda asosiy tortuv transformator o’chirgichidan o’chiriladi va 
himoya ventilining katushkasi o’chiriladi. Agar tok qabul qilgich
knopkalari o’chirilsa, lekin tok qabul qilgich tushmasa yuqori kuchlanish 
kamerasi eshigi qulflanib qoladi. Shuning uchun yuqori kuchlanish
kamerasiga kirishdan oldin tok qabul qilgich tushganiga amin bo’lish 
kerak. KU kaliti va reversiv kaliti, doimiy tok elektrovozlarda doimo
yuqori kuchlanish kamerasini ichida turgan bo’lishi kerak. 
Yuqori kuchlanish kamerasiga kirishdan oldin tok qabul qilgichini 
tushirishi kerak, asosiy o’chirgichni o’chirishi kerak, tok qabul qilgich 
klapanlarini yopish, birlamchi va ikkilamchi va tortuv transformatori 
zanjiri izolyator qisqichlarini yopishi va yerga ulanishi kerak. Yordamchi 
mashinalarini, tashqi o’zgaruvchi tok manbasiga nisbatan, yoqishdan oldin 
tok qabul qilgichni tushirishi lozim, asosiy o’chirgich o’chirilishi, ajratgich 
yordamida tortuv transformatorni yordamchi cho’lg’amini ajratish kerak. 
Depoda yordamchi zanjirlarni tekshirishda doimiy tok manbaida, 380V 
kuchlanish ostida ikkinchi shaxs ishtirokida tekshiriladi. Bunda himoya 
ventili o’chirilgan va yuqori kuchlanishni kamera eshigi pnevmatik 
blokirovkasi yopilmagan holati nazarda tutiladi. Yuqori kuchlanish 
kamerasiga kabel ulangan holatida kirish man etiladi. Kamera eshigida 
«kirilmasin, elektrovoz kuchlanish ostida» deyilgan plakat osilgan bo’lishi 
kerak. Elektrovozda ishlashdan oldin kondensatordan zaryad olishi kerak. 
Elektr poyezdni qabul qilishdan oldin mashinist tok qabul qilgichni 
tushirib, shaxsan o’zi tekshiradi va boshqa seksiya motorvagondagi tok 
qabul qilgich havo kranini avtomat holatidan, qo’l holatiga o’tkazadi. Agar 
o’rtadagi seksiyada 10 ta vagonli elektr poyezd bo’ladigan bo’lsa, u holda 

---

104 
qaysi vagonni tekshirish kerak bo’lsa, o’sha vagonlar havo krani qo’lli 
holatiga 
keltiradi. 
So’ngra asosiy ajratgichni joylashtiradi va 
transformatorni erlash holatiga keltirib mashinist kabinasi va shkaf 
eshiklarini yopadi va ularni elektropnevmatik klapan kalitlarini va yana 
reversiv kalitini ham o’zi bilan oladi.
Tok qabul qilgich ko’rsatilgan holatda quyidagilar ruxsat etiladi: 
regulyator kuchlanishini va rele qayta tokini nazorat qilish, regulyatorni 
nazorat qilishi; tormoz silindrlarining shtoki chiqishi; 
Kuzovga chiqmasdan:
buksa podshipnikka moy quyishi; past voltli saqlagichlarini 
almashtirishi, va kuzovdagi kuygan lampalarni va projektor lampalarini 
almashtirish mumkin. Chexoslovakiya elektrovozlarida izolyatsiyalangan 
yordamchi issiq relelarini tuzatish mumkin. 
Elektrovoz va elektr poyezd tom qismini ta’mirlashda xoh stansiyada 
bo’lishi, xoh yurish paytida bo’lishida kontakt simda kuchlanish olingan 
taqdirda ta’mirlash mumkin. Kuchlanish energodispecher buyrug’iga 
binoan va mashinist talabiga ko’ra olinadi. Yerga ulanishni esa kontakt 
tarmoq ishchilari amalga oshiradilar. Bu holatlarda yerga ulash shtangasi 
elektr harakat tarkibiga nisbatan 300 m dan ortiq masofada o’rnatilanadi. 
Birinchi bo’lib yerga ulanishda simni mahkam rels tagiga ulanadi, so’ngra 
shtanga ilgak bilan kontakt tarmog’i fiksator quvuriga ilinadi. Lokomotiv 
brigada kontakt tarmog’ini kuchlanish holatida bo’lishini bilishi uchun u 
har doim eyrga ulangan bo’lishi lozim.
Tomda ishlash vaqtida ehtiyot bo’lib o’tish ko’prikda yurish, asbob va 
materiallarni tom o’rtasiga qo’yishi lozim. Tomda ishlayotgan mashinistni 
yordamchi mashinist yerdan turib nazorat qilishi kerak.