«O’zbekiston temir yo’llari» datk

Poyezd yo’lning davonli profili bo’lgan har xil joyida ko’tarilish va 
pastga tushish joylari bo’lgan uchastkasida harakatlanganda lokomotiv 
tortish tartibida ishlaydi.
Pastga tushishlarda tezlikni birmuncha oshirish 
kinetik energiya zaxirasini ko’paytiradi, uni keyinchalik yuqoriga 
ko’tarishda ishlatiladi. Kontrollyor dastagi ancha yuqori holatdan pastga 
tushishda quyidagi holatlarga o’tkaziladiki, agar tushishni oxirida tezlikni 
oshirish imkoni bo’lsa, va tormozlashni ishga tushirish zaruriyati tug’ilsa. 
Bu hollarda elektr energiya yoki yoqilg’i xarajati oshadi. 
Maydonchadan chiqishda poyezd harakatlanganda sostav cho’zilgan 
holatda bo’ladi, chunki lokomotiv harakatdagi qarshilik vagonlar harakat-
dagi qarshilikdan yuqoriroq. Poyezdlarning bosh qismi maydonchadan 
pastga qarab harakatni boshlaganda u tezlashib, poyezd cho’ziladi. 
Keyinchalik, poyezd butunligicha pasga tushishi yo’lga chiqqanda, 
sostav yana lokomotiv va vagonlar harakatiga qarshilik qiluvchi kuchlar 
ta’sirida qisiladi. Bu o’zgarishlar poyezdda bo’ylama kuchlar paydo 
bo’lishiga olib keladi. Ular kuchini pasaytirish uchun poyezdning bosh 
qismi tushish yo’liga chiqqach lokomotiv yordamchi tormoz bilan 
tormozlanadi, so’ng poyezd butunligicha tushish yo’liga chiqqach, asta 
sekin tormoz qo’yib yuboriladi.
3.3-rasm. Tushish joyida maydonchasi 3.4-rasm. Ko’tarilish joyida maydon- 
bo’lgan yo’l profili chasi bo’lgan yo’l profili 
Agar tushishda poyezd tezligi oshsa, va belgilangan me’yorga yetsa, 
avtomat havo tormozlarini qo’llashda ularni shunday yoqish kerakki, 
tushish oxirida tezlik yuqori bo’lsin, demak, kinetik energiya zaxirasi ham 
ancha bo’ladi. Tormozlarni qo’yib yuborish vaqtida lokomotivni yordam-
chi tormozi ishga tushiriladi, chunki tormozlarni qo’yib yuborish vaqtida 
ro’y bergan bosh qismi poyezdni cho’zilishini keltirib chiqarmasin. 
Tormoz shunday qo’llanilishi kerakki, ular qurib qolmasin, qayta 
tormozlashdan oldin tormozlar to’liq zaryadlantiriladi. 
Katta masofani tushish joyiga kirishida, teplovozda mashinist 
kontrollyor dastagi nolli holatga qo’yiladi, “Teplovozni boshqarish” 
tugmachasi o’chiriladi, suv harorati yozda 60°S, qishda 70°S atrofida 

---

59 
bo’lishi ta’minlanadi. Ba’zan yoqilg’ini tejash uchun oldinga boshlovchi 
seksiya dizeli o’chirib qo’yiladi.