«O’zbekiston temir yo’llari» datk

O’zgaruvchan tokli elektrovoz poyezdni joyidan qo’zg’atish.
Amalda 
doimiy tokli elektrovoz qo’zg’alishidan farq qilmaydi. Kichik farqi 
tortuvchi elektr dvigatellarni boshqaruvida ko’zga tashlanadi. Holatlarga 
o’tish uchun mashinist kontrollyorning reversiv dastagi ishchi holatda 
bo’lganida bosh dastakni navbatma-navbat holatlarga o’tkazadi, avval RP 
holatiga, so’ngra esa FR holatiga va h.k., quyi holatlarga o’tkazishni esa 
dastakni navbatma-navbat RV, FV holatlariga o’tkazish orqali amalga 
oshiradi. Holatlar qayta takrorlanganda dastakni AP avtomat terish holatiga 
o’rnatish mumkin, tez tashlab yuborish uchun esa dastak BV holatiga 
o’rnatiladi. 
Teplovozda poyezdni joyidan qo’zg’atish uchun
reversiv dastak 
“Oldinga” holatiga o’tkaziladi va tumbler (2TE10V, 2TE116 teplovozlari-
da), avtomat (2TE10M) yoki tugmacha (TEM2) yoqiladi (teplovozni 

---

56 
boshqarish tugmasi) va bosh dastak nolli holatdan birinchi holatga 
o’tkaziladi va sostav qo’zg’atiladi. Bir vaqtning o’zida g’ildiraklar ostiga 
qum uzatiladi va 3-5 soniyadan so’ng bosh dastak ikkinchi holatga 
o’tkaziladi. Odatda stansiya yo’llarida poyezd bosh dastakning birinchi 
holatida harakatga keladi, past haroratda va harakatlanishga yuqori 
qarshilik bo’lganda ikkiinchi yoki uchinchi holatda qo’zg’aladi. Shuni 
nazarda tutish kerakki, teplovoz qo’zg’almay turganda tortuvchi elektr 
dvigatellar kuchlanish (нагрузка) ostida 8-10 soniyadan ortiq bo’lmasligi 
kerak, chunki kollektor plastinkalari qizib ketadi. Agar poyezdni 
qo’zg’almasa, kontrollyorning bosh dastagi nolli holatga o’tkaziladi, 
reversiv dastak esa “Orqaga” holatiga o’tkaziladi, so’ngra bosh dastak 
birinchi holatga o’tkazilib, sostav shunday siqiladiki, oxirgi vagonlar 
joyidan orqaga qarab siljimasin. So’ngra vagonlar to’xtashi uchun vaqt 
o’tgach, poyezdni joyidan qo’zg’atish takrorlanadi. Agar teplovoz ushlab 
qoluvchi vaqt relesi va poyezd kontaktorlarini uzluksiz o’chirish tizimi 
bilan jihozlangan bo’lsa, mashinist kontrollyori bosh dastagi nolli holatga 
o’tkazilgach, reversiv dastakni 5-6 soniya vaqt ushlash orqali boshqa 
holatga o’tkaziladi.