O'zbekiston tarixi 8 (Ustida yozuv) curves pdf

Xonlikda davlat Q° 4^on xonligi ham Buxoro amirligi va Xiva boshqaruvi xonligi kabi davlat tuzumiga ko‘ra mutlaq mo- narxiya edi. Cheklanmagan huquqqa ega bo‘lgan xon davlatni hukmron minglar urug‘i, shuningdek, boshqa qabilalaming nufuzli tabaqalari, yuqori mansablarga tayinlangan davlat amaldorlari, ruhoniylar va harbiylarga tayanib boshqargan.
Buxoro amirligidan farqli o‘laroq Qo‘qon xonligida harbiy lavozim egalarining, ayniqsa, qo‘shin Bosh qo‘mondoni - mingboshimng nufu- zi nihoyatda yuqori bo‘lgan. Mingboshi nafaqat qo‘shinning Bosh
qo⁴mondoni, ayni paytda, Bosh vazir ham hisoblangan. Butun ijro etuvchi hokimiyat uning qo‘lida to‘plangan.
Bundan tashqari, har bir ma’muriy birlik harbiy okrug ham sa- nalardi va hokimlar harbiy kuchlarning qo‘mondonlari ham edilar. Harbiy okrug hududida yashovchi barcha urug‘lar hamda ko‘chmanchi qabila a’zolari yashash joyi yoki manzili bo‘yicha okrugda yuritilgan ro‘yxatga yozib qo‘yilardi. Ro‘yxatga olinganlar xonning birinchi chaqirig‘idayoq belgilangan joyga yetib kelishi shart edi. Bu tartib xonga agar zarurat taqozo etsa 60 mingga yaqin askarni va oziq- ovqat ortilgan 12 ming aravani tezda yig‘a olish imkonini berardi.
Mahalliy hokimlar amaldorlarni, soliq tushumini kuzatib boruvchi nazoratchilarni tayinlardi. Soliqlar miqdorini tasdiqlardi va moliya ishlarini boshqarardi. Shu bilan birga, yuqorida aytilganidek, qo‘shinga qo‘mondonlik ham qilardilar.
Qo‘qon, Toshkent, Marg‘ilon, Shojixon, Andijon. Baliqchi. Chor- toq, Koson bekliklari yirik okruglar bo‘lib, ular orasida Toshkent eng muhim o‘rin tutgan. Shuning uchuo ham xon Toshkentga o⁴z qarindoshlariiii yoki eng ishonchli kishilarini hokim etib tayinlagan.
Qo‘qon xonligida davlat boshqaruvining o⁴ziga xos yana bir xu- susiyati shunda ediki, markaziy hokimiyat mamlakatda barqarorlikni saqlash uchun o‘troq va ko‘chmanchi turli urug⁴ va qabilalar o‘rtasida manfaatlar muvozanatini hisobga olishga majbur edi. Umarxon va Madalixonlar bu omilni eng ko‘p darajada hisobga olgan hukmdorlar edi.
Qo‘qon xonligi Buxoroga qaramlikdan ko⁴chmanchi qipchoq va qirg‘iz qabilalari yordamida ozod etilgach, ular xonlik siyosiy hayo- tida yetakchi mavqega da’vo qila boshladilar va bunga erishdilar. Ularga xonlik taxti kerak emas edi. Aksincha, ular uchun taxtda minglaming balog‘atga yetmagan vakilini o'tqazish muhim edi. Chunki shunday qilinsa, ular regentlikni qo‘lga kiritgan bo‘lardilar. Regentlik ularga xonlikni istagan yo‘sinlarida boshqarish imkonini berardi. Avvalgi mavzuda bilib olganingizdek, amalda shunday bo⁴ldi ham.
Qipchoq va qirg‘iz qabilalarining ayrim yetakchilari madrasa ilmi nima ekanligini u yerda o⁴qigachgina tushunib yetgan edi, xolos. Ulardan biri, keyinchalik xonlikda qo‘shin qo‘mondoni lavozimini
egallagan qipchoq qabilasidan bo‘lgan Aliquli „Diniy ta’lim menga o‘zimni tanitdi¹¹, deb tan olganligi tarixiy kitoblarda qayd etilgan.
Xonlik hayotining yana bir o‘ziga xos jihati - bn davlat ishlarida ruhoniylarning ta’siri Buxoro amirligidagidek sezilarli darajada bo‘l- maganligi edi.
. . Xonlikda boshqa o‘zbek davlatlari kabi man-