Toshkent davlat kimyo texnologiya instituti yangiyer filiali 532301-texnologik mashinalar va jihozlar fakulteti (kimyo sanoati bo’yicha) mustaqil ishi mavzu

TOSHKENT DAVLAT KIMYO TEXNOLOGIYA INSTITUTI

YANGIYER FILIALI

532301-TEXNOLOGIK MASHINALAR VA JIHOZLAR FAKULTETI

(KIMYO SANOATI BO’YICHA)


MUSTAQIL ISHI


MAVZU: Gazlardagi diffuziya hodisasi


Bajardi:_____________________________

Tekshirdi:____________________________

Mavzu: Gazlardagi diffuziya hodisasi

Reja:

1. Turli muhitlarda diffuziya hodisasi

2. Diffuziya va uning turlari.

3. Gaz tarqalishi

Oldingi mavzuda gazlar, suyuqliklar va qattiq jismlarda molekulalar to‘xtovsiz va tartibsiz harakatlanishini bilib oldik. Uni tasdiqlaydigan hodisalardan biri diffuziya (lotincha diffuziya – tarqalish, sochilish) hodisasidir.

Diffuziya deb o‘zaro tutashgan bir modda molekulalarining ikkinchi moddaga, ikkin chi modda molekulalarining birinchi moddaga o‘zaro o‘tishiga aytiladi.

Diffuziya hodisasiga misol tariqasida xonada to‘kilgan atir hidining tarqalishi, suyuqlikka solingan shakar yoki tuzning erishini keltirish mumkin. Xonada atirning to‘kilgan vaqtini belgilab, undan bir necha metr masofada o‘tiraylik. Uning hidini darhol emas, balki ma’lum vaqt o‘tgandan so‘ng sezamiz. Nima sababdan shunday bo‘ladi? Chunki atir bug‘ langanda moleku lalarga ajralib, havo molekulalari orasiga kirishadi. Molekulaning tezligi katta bo‘lsa-da (sekundiga bir necha yuz metr), u o‘z yo‘lida juda ko‘p marta havo molekulalari bilan to‘qnashib, o‘z yo‘nalishini o‘zgartiradi.

Suyuqliklarda diffuziya hodisasini kuzatish uchun quyidagi tajribani bajaraylik. Stakan olib, unga bir choy qoshiqda shakar solaylik. So‘ngra juda sekin, shakar bilan aralashib ketmaydigan holda suv quyaylik. Birozdan so‘ng stakan tagidagi suvning xiralash ganligini ko‘ramiz. Bu shakar qiyomi. Stakanni chayqatib yubormasdan ustidan bir ho‘plam ichib ko‘ring. 15–20 minutdan so‘ng yana ichib ko‘ring. Suv mazasi qanday o‘zgargan? Endi tajribani suv va margansovka (kaliy permanganat) bilan o‘tkazaylik. Bunda diffuziyaning borishini stakandagi suv rangining pastidan boshlab o‘zgara boshlaganligi orqali kuzatamiz (7-rasm).

Qattiq jismlarda ham diffuziya hodisasi kuza tiladi. Shunday tajriba o‘tkazishgan. Juda yaxshi silliqlan gan qo‘rg‘oshin va oltindan yasalgan ikkita plastinani olib, bir-birining ustiga qo‘ yishgan. Ular ustidan yuk bostirib, xona tem peraturasida 4–5 yil qoldirishgan. Shundan so‘ng ularni olib qaralsa, plas tinalar bir-biriga taxminan 1 mm kirishib ketganligi kuzatilgan. Misr piramidalari yo‘nilgan tosh lardan taxlab quril gan. Lekin bu toshlar tutashgan joylaridan yomg‘ir ich karisiga o‘tmaydi. Chunki ming yillab bir-biriga yuk ostida tegib tur ganligidan tegish qatlamlari o‘zaro diffuziyalanib ketgan.

Demak, diffuziya hodisasi gazlar da tezroq, suyuq liklarda sekinroq, qattiq jismlarda juda sekin boradi. Diffuziyaning borish tezligi temperaturaga ham bog‘liq. Temperatura ortishi bilan diffuziya tezlashadi. Diffuziya hodisasi tabiatda muhim rol o‘ynaydi. Masalan, diffuziya tufayli havoga sanoat korxonalaridan chiqqan zaharli gazlar tarqalib ketadi. Nafas chiqarilganda chiqqan karbonat angidrid gazi ham burun atrofida to‘planib qolmaydi. Sabzavotlarni tuzlash ham diffuziya hodisasiga asoslan gan (8-rasm). Diffuziya inson va hayvon lar hayotida katta ahamiyatga ega. Masalan, havodagi kislorod diffuziya tufayli inson terisi orqali organizmga kiradi. Diffuziya tufayli oziqlantiruvchi moddalar hayvonlar ichagidan qonga o‘tadi.

Barcha jismlar doimiy harakatda bo'lgan molekulalardan iborat ekanligini isbotlash uchun quyidagi fizik tajribani o'tkazish mumkin.

To'q ko'k mis sulfat eritmasini rulon yoki stakanga quying. Sekin-asta tepasiga toza suv quying. Avvaliga suyuqliklar orasida keskin chegara ko'rinadi, ammo bir necha kundan keyin u xira bo'lib qoladi. Bir necha hafta o'tgach, chegara, mis sulfat eritmasidan suv butunlay yo'qoladi va idishda xira ko'k rangning bir hil suyuqligi hosil bo'ladi. Bu sizga suyuqliklar aralashganligini aytadi.

Kuzatilgan hodisani tushuntirish uchun interfeys yaqinida joylashgan mis sulfat va suv molekulalari joylarini o'zgartiradi deb taxmin qilish mumkin. Suyuqliklar orasidagi chegara loyqa bo'ladi, chunki mis sulfatning molekulalari suvning pastki qatlamiga, suv molekulalari esa yuqori qatlam ko'k eritma. Asta-sekin, barcha bu moddalarning molekulalari tasodifiy va uzluksiz harakat bilan butun hajm bo'ylab tarqalib, suyuqlikni bir hil holga keltiradilar. Ushbu hodisa deyiladi

Diffuziya - diffuziya yoki ta'sir o'tkazish uchun lotincha. Diffuziya fizikada juda muhim tushuncha. Diffuziyaning mohiyati moddaning ba'zi molekulalarining boshqalarga kirib borishidir. Aralash jarayonida ikkala moddaning kontsentratsiyasi ular egallagan hajm bo'yicha tenglashtiriladi. Yuqori konsentratsiyali moddadan past konsentratsiyali joyga boradi, shu sababli konsentratsiyalar tenglashtiriladi.

Demak, bir moddaning molekulalarining boshqasining molekulalari orasida o'zaro kirib borishi hodisasi diffuziya deb ataladi.

Diffuziya nima ekanligini ko'rib chiqib, ushbu hodisaning tezligiga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan sharoitlarga o'tish kerak.

Diffuziya tezligiga ta'sir qiluvchi omillar

Diffuziya nimaga bog'liqligini tushunish uchun unga ta'sir qiluvchi omillarni ko'rib chiqing.

Diffuziya haroratga bog'liq... Diffuziya tezligi harorat oshishi bilan ortadi, chunki harorat ko'tarilishi bilan molekulalarning harakatlanish tezligi oshadi, ya'ni molekulalar tezroq aralashadi. (Siz hammangiz bilasizki, shakar sovuq suvda erishi uchun ko'p vaqt ketadi)

Va qo'shganda tashqi ta'sir(shakarni suvga aralashtiradigan odam) diffuziya tezroq davom etadi. Moddaning holati diffuziya nimaga bog'liqligini, ya'ni diffuziya tezligiga ham ta'sir qiladi. Termal diffuziya molekulalarning turiga bog'liq. Masalan, agar buyum metall bo'lsa, u holda narsa sintetik materialdan farqli o'laroq, termal diffuziya tezroq davom etadi. Qattiq materiallar orasidagi diffuziya juda sekin.

Demak, diffuziya darajasi quyidagilarga bog'liq: harorat, kontsentratsiya, tashqi ta'sir, agregatsiya holati

Diffuziya tabiatda va inson hayotida katta ahamiyatga ega.

Molekulalarning ahamiyatsiz kattaligi tufayli ularning tarkibidagi moddalar juda katta. Har qanday moddaning molekulalarining harakati uzluksiz va tartibsizdir. Havoni tashkil etuvchi gaz molekulalari bilan to'qnashganda, moddaning molekulalari harakat yo'nalishini ko'p marta o'zgartiradi. Va tasodifiy harakatlanuvchi, xonani tarqating. Moddalarning o'z-o'zidan aralashishi sodir bo'ladi. Bu diffuziya jarayoni. Bir moddaning molekulalarining ikkinchisining molekulalari o'rtasida o'zaro kirib borishi hodisasi deyiladi.Difuziya har qanday moddada: gazlarda va suyuqlikda va qattiq moddalarda bo'lishi mumkin. Bu jarayon gazlarda eng tez sodir bo'ladi, chunki molekulalar orasidagi masofa etarlicha katta va ular orasidagi tortishish kuchlari. Diffuziya suyuqliklarga nisbatan gazlarga qaraganda sekinroq sodir bo'ladi. Bu molekulalarning zichroq joylashganligi va shuning uchun ular orqali "" juda qiyin. Eng sekin diffuziya qattiq jismlarda uchraydi, buni molekulalarning zich joylashishi bilan izohlash mumkin. Agar silliq silliqlangan oltin va oltin plitalar yuk bilan bir-birining ustiga joylashtirilsa, besh yildan so'ng bir millimetr chuqurlikdagi diffuziyani kuzatish mumkin.Difuziya hodisasi harorat oshishi bilan tezlashadi. Buning sababi shundaki, moddaning harorati ko'tarilganda uning molekulalari tezroq harakatlanadi. Va o'zaro aralashtirish tezroq sodir bo'ladi. Shuning uchun shakar sovuq choyga qaraganda issiq choyda tezroq eriydi.Diffuziya muhim rol o'ynaydi. Masalan, tuproqdagi turli xil tuzlarning eritmalarining tarqalishi o'simliklarning normal ovqatlanishiga yordam beradi. Inson uchun bu hodisa hayotiy ahamiyatga ega, masalan, diffuziya tufayli o'pkadan kislorod inson qoniga, qondan esa to'qimalarga kirib boradi.

Molekulalarning o’z-o’zidan bir-biriga qo’shilish hodisasi. Sabab: Molekulalarning uzluksiz va tartibsiz harakati natijasida paydo bo’ladi. Temperatura oshsa diffuziya tezligi oshadi. Gazlarda diffuziya hodisasi tez kechadi, suyuqliklarda sekinroq kechadi, qattiq jismlarda esa juda ham sekin bo’ladi, sababi qattiq jismlarning molekulalari zich joylashgan. Misol: Atirning isi tez tarqaladi. Ovqatning isi. Qandchoy hosil bo’lishi. Go’shtni tuzlash. Tuzli bodring, pamidor tayyorlash. Umumlashtirish: Diffuziya hodisasi molekulalarning o’z-o’zidan bir-biriga aralashib ketish hodisasidir. Bu hodisa molekulalarning uzluksiz va tartibsiz harakati natijasida paydo bo’ladi. Diffuziya hodisasi temperaturaga bog’liq. Temperatura oshsa diffuziya tezligi ham oshadi. Gazlarda diffuziya hodisasi tezroq, suyuqliklarda sekin, qattiq jismlarda juda ham sekin kechadi.