O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

BO`LAKLARGA AJRATILMAYDIGAN GAPLAR

Avvalo sodda gaplar bo`laklarga ajralish -ajralmasligiga ko`ra ikki turli: bo`laklarga ajraladigan gaplar va bo`laklarga ajratilmaydigan gaplar bo`ladi.

Bosh va ikkinchi darajali bo`laklarga ajraladigan gaplar bo`laklarga ajratiladigan gap deyiladi. Tarkibidagi ega va kesim bo`laklarni ajratib bo`lmaydigan gaplar bo`laklarga ajratilmaydigan gaplar deyiladi.
Bo`laklarga ajratilmaydigan gaplar dialogik nutqda qo`llanadi va ko`rinishi quyidagicha:
1. Tasdiq y inkorni: Mayli, xo`p, yaxshi, yo`q.
2. So`roqni ? Rostmi ? Bo`ptimi? .
3. Rasm-odatni: Omonlik. Sog`lik. Assalom.
4. Tahsinli: Balli. Ofarin. Rahmat.
5. Buyruqni: Bas. jim.
6. His-hayajon: Eh. uf. voydod.
Atov gaplar o`ziga xos ohang bilan aytiladi va yozuvda atov gaplardan keyin nyqta qo`yiladi.Kuz izg`irin shabada husgtak chalib turibdi. (I. R.)
Agar atov gapda his-hayajon kuchli bo`lsa unda atov gaplardan keyin undov belgisi qo`yiladi. Tog`lar ! Purvuqor tog`lar.


SO`Z --GAPLAR HAQIDA TUSHUNCHA

Og`zaki nutqda ha, yo`q so`zlari va undovlar bilan ifodalangan so`z-gaplar ham uchraydi. Bunday gaplar sodda gaplarning alohida bir ko`rinishi sanaladi.

Ha so`z - gapi tasdiqni, yo`q so`z-gapi esa inkorni bildiradi. Yozuvda bunday, so`z - gaplarning oxiriga ohangiga qarab nuqta, undov yoki ko`p nuqta qo`yiladi. Masalan:
-- Bugun darsga keldingmi?
-- Ha. - Yo`q. Kechqurun teatrga borasanmi?
- Ha ! -- Yo`q!. - Ha,- boraman.


TO`LIQ VA TO`LIQSIZ GAPLAR

Zarur bo`laklarning to`la ifoda etilishi yoki tushib qolishiga qarab sodda gaplar ikkiga bi`linadi.

Ifoda qilinayotgan fikrni bayon qilish uchun zarur bo`lgan bo`laklarning barchasi qatnashgan gap to`liq gap deyiladi. Masalan:
Biz bu yil universitetni tugatamiz. Bu gapda hamma zaruriy (ega, kesim va ikkinchi darajali bo`laklar) mavjud.
Aytilayotgan fikrni ifoda qilish uchun kerakli bo`lgan bo`laklarning bir qismi tushirilgan gap to`liqsiz gap deyiladi. Lekin bu tushirilgan bo`lak oldingi gapdan anglashtirilib turadi.
Ilgari qaerda ishlagan edilar? (To`liq gap)
- Dastavval Surxondaryoda (to`liqsiz gap)
Kecha ishga bordingmi (toliq gap)
- Bordim. (to`liqsiz gap)
Siz bu erlarda oldin ham bo`lganmisiz? (to`liq gap)
- Yo`q (to`liqsiz gap)
To`liqsiz gaplar dialogik nutqda ko`p uchraydi.