O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

SHAXSI UMUMLASHGAN GAP

Kesimi fe`l bilan ifodalanib, mazmuni umumga qaratilgan bir bosh bo`lakli gaplar shaxsi umumlashgan gap deyiladi. Shaxsi umumlashgan gaplarning kesimi buyruq maylining II shaxs shakli bilan ifoda qilinadi.

Xalq maqollari, asosan, shaxsi umumlashgan gaplarga teng bo`ladi. Masalan: Kerilma g`oz hunaring oz. Hurmat qilsang hurmat ko`rasan. Kattaga hurmatda , kichikka izzatda bo`l. Bir tok eksang bir tup tol ek. Sayoq yursang tayoq yeysan. Shaxsi umumlashgan gaplarning bosh bo`lagi ayrim hollarda birinchi shaxsing ko`plik shaklida ham bo`lishi mumkin. Masalan: Dushmanlardan har doim ogoh bo`laylik !
Shaxsi umumlashgan gaplarda undalma, kirish so`z, kiritmalar, maqol so`z va yuklamalar qatnashmaydi.

EGASI TOPILMAYDIGAN GAP

Kesimi orqali harakatni bajaruvchi shaxs (ega )ni topish mumkin bo`lmagan bir bosh bo`lakli gaplar egasi topilmaydigan gap deyiladi. Bunday gaplar quyidagicha ifodalanadi:

1. Ravishdosh va bo`ladi \\ bo`lmaydi fe`li bilan: Oyni etak bilan yopib bo`lmaydi. Mehnatsiz rohatda erishib bo`lmaydi.
2. Shart maylidagi fe`l va bo`ladi \\ bo`lmaydi so`zlari: shu yo`ldan borilsa bo`ladi.
3. Harakat nomi va zarur, mumkin , shart, lozim, darkor, kerak so`zlaridan biri bilan:Odamlarga to`g`risini aytishimiz zarur.
4. Majhullik nisbatidagi fe`l bilan : Qishloqqa bir soatdan keyin kirib boriladi.
5. To`g`ri so`zi hamda kelmoq fe`lining tuslangan shakli bilan: Bu gun yig`ilish o`tkazishga tog`ri keladi.
6. Aniqlik maylining III shaxs shaklidagi fe`l bilan : Bu o`tirishni bekorchiga chiqargan.


ATOV ( NOMINATIV ) GAP

Bosh kelishik shaklidagi ot yoki otlashgan so`z bilan ifodalanib, predmet, narsa-hodisalarning mavjudligini ko`rsatuvchi bir bosh bo`lakli gaplar atov (nominativ) gap deyiladi.

Nominativ gaplarda fikrning nisbiy tugalligi, hukm ohang orqali ifoda etiladi. Bu gaplarda ohang asosiy vazifani bajaradi. Oddiy so`z ham ohang sababli gapda qo`lanadi. Atov gap yolg`iz ishlatilmaydi, undan keyin boshqa gap keladi.
Atovli gaplar quyidagicha ifoda etiladi.
1) turli voqea-hodisalar tasvirlanadi: Fevralning oxiri. Hali izg`irin. Hali bosiqirab uxlar bog`chalar.
2) sharoit tasvirlanadi .O`ktam yanga xurrak tortar.Tin jim, men jim.Oy qiz jim . (Sh.Rah.)
3) Ko`rsatishni ifodalaydi: Mana Qoratoy. U jamiki boylarga ot bilan suvday. (O.)
4) Baholashni ifodalaydi. “Voy bechora! ”dedi Gulsumbibi birdan. Atov gaplar bosh kelishikdagi ot, otlashgan so`z olmosh, son kabi so`zlar bilan ifodalanadi.
1. ot bilan: Ish. Choy. Suhbat. Ovqat. Yana ish, hamma narsa o`ylangan , puxta.(U.A.)
2. otlashgan so`z bilan: mana beshinchilar.Hammaning diqqati markaziy maydonga kirib kelgan fudbolchilarga qaratildi.
3. Olmosh bilan: Mana bu. Hammaga tanish inson.
4. son bilan: bir. ikki. uch. olg`a intil.