O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

KIRISH SO`Z VA KIRISH BIRIKMA

So`zlovchining o`zi bayon qilayotgan fikriga yoki uni ifoda qilish usuliga bo`lgan munosabatini bildiruvchi so`z va so`z birikmasi kirish so`z yoki kirish birikma deyiladi. Masalan; Dunyoda hech bir xalq to`g`ri kelolmas, mening bilishimcha, sening elingga.(H.O.)

Kirish so`z butun gapga, qo`shma gaplarda esa odatda uning bir qismiga aloqador bo`ladi. Misollarni solishtiring: Afsuski, shu choq hovlida uning kichik nevaralari yo`q ekan. (O`. H.). Albatta, har bir talaba fan yutuqlarini puxta egallash uchun qunt bilan o`qishi kerak. (Gazetadan.)
Kirish so`z va birikmalarning ma`no ifodalash xususiyatini jadvalda quyidagicha ko`rsatish mumkin.


KIRITMA GAP VA KIRITMA BELGI
So`zlovchining o`zi bayon qilgan fikriga qo`shimcha mulohazasini bildirgan gap kiritma gap deyiladi.
Kiritma gap asosiy fikrni qo`shimcha izohlash, aniqlash, tolqish uchun ishlatiladi va o`ziga aloqador bo`lmagan gapdan maxsus to`xtam bilan ajratiladi. Masalan: U bejirim tuflisi bilan erni duk-duk bosib (bu duk-duklardan Qahramonning yuragi go`yo mix qoqilayotganday zirqirab ketdi) mashina tomon yurdi. (O.Yo)
Kiritma gaplar odatda qavs ichiga olinadi: O`sha yosh bolani (U ota- onasiz qolgan edi) boyga qarol qilib berishdi. Ayrim hollarda kiritma gap o`zi bilan aloqador bo`lgan gapdan tire bilan ajratiladi. Masalan: Universitet hovlisi- men hozirgina aylanib chiqdim talabalar bilan gavjum bo`lib turibdi.
So`zlovchining qoshimcha fikrini alohida ta`kidlaydigan maxsus belgilar ham bo`lishi mumkin. Bu darak belgilari shaklida qo`yiladi. Masalan: “Aftor mana shu bachkana (?) munosabatlarning hammasini poyetiklashtirib tasvir etadi.”Nahot poyetiklashtirilgan (!) tasvir bachkana bo`lolsa (M.N.)


83 s. BIR BOSH BO`LAKLI GAPLAR VA ULARNING
TURLARI

Tarkibida grammatik asoslaridan yo ega yoki kesimi mavjud bo`lgan gap bir bosh bo`lakli gap deyiladi. Bir bosh bo`lakli gaplar, bosh bo`lakardan qaysi birining ishtirokiga ko`ra ikki turga bo`linadi: 1) egasiz bir bosh bo`lakli gaplar, 2) kesimsiz bir bosh bo`lakli gaplar.

Egasiz bir bo`lakli gaplar. faqat kesim tarkibidan iborat bo`ladi va unda harakatni bajaruvchi shaxsni topib bo`lmaydi yoki uni kesimdan anglash mumkin .Bunday gaplar ikki turga bo`linadi: 1) egasi topilar gap, 2) egasi topilmas gap. Kesimsiz bir bosh bo`lakli gaplar atov (ya`ni nominativ) gaplardir.