O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

EGASI TOPILAR GAP

Bir bosh bo`lakli gaplarning bu turida ega bo`lmaydi, ammo uni gapning kesimidan payqab olish mumkin. Bunda asosiy e`tibor harakatni bajaruvchi shaxsga emas, balki harakatga qaratiladi. Egasi tonilar gaplar ana shu xususiyatlariga ko`ra : shaxsi aniq, shaxsi noaniq, shaxsi umumlashgan gaplarga bo`linadi.
Shaxsi aniq gap. Kesimi fe`l bilan ifodalangan va kesimi orqali harakati bajaruvchi shaxsni topish mumkin bo`lgan bir bosh bo`lakli gap shaxsi aniq gap deyiladi. Shaxsi aniq gaplarda ega odatda, leksik jihatdan shakllanmaydi va unga ehtiyoj ham bo`lmaydi, chunki kesim vazifasida kelgan so`z tarkibidagi tuslovchi qo`shimchalar shaxsini aniq ko`rsatib turadi. Masalan:
Chappar urib gullagan bog`in,
O`par edim vatan tuprog`in. (H.O.)
Shaxsi aniq gapning kesimi quyidagicha efodalanadi:
1. Aniqlik maylidagi fe`l bilan :
Seni bir ko`ray deb keldim,
Mehringga to`yay deb keldim
(Qo`shiq).
2. Buyruq mayli shaklidagi fe`l bilan :
Bo`lsang yigit, bo`lsang hamki chol,
Qo`lingga qurol ol!
(H.O.)
3. SYart -istak maylidagi fe`l bilan:
Ayb emasdir sevilsam, sevsam,
Ayb emasdir seni yor desam
Shu berilgan topshiriqlarni o`z vaqtida tugataylik !
Ko`p hollarda shevalarda ham shaxsi aniq gaplar ishlatiladi. Masalan: Do`stingdan ton! ishonmagin do`stingga, somon tiqar po`stingga (maqol) Bir hangomashaylik. Shaxsi aniq gaplar badiiy adabiyotda, ayniqsa dialogik shaklida nutqda ko`p isglatiladi.
SHAXSI NOANIQ GAP

Kesimi fe`l bilan ifodalanib, harakatni bajaruvchi shaxsni aniq ko`rsatib turmaydigan bir bosh bo`lakli gap shaxsi noaniq gap deyiladi. Shaxsi noaniq gapning kesimi III shaxsga qaratilgan bo`lsa ham bajaruvchi shaxs noma`lum bo`ladi. Masalan: Umr daftarini bezashdi. Yoshlik xotirasini yozilmagan oq varaq deydilar. (SH.)

1. III shaxsning ko`plik shaklidagi fe`l bilan : Mendan senga xabar bersalar.(K.S.) Shunday chiroyli, mard yigitni buncha qiynaydilar. (O.) 2. Birgalik nisbatdagi fe`l bilan : Ularni hozir olib ketishdi: Sizni rektoratga chaqirishdi.
3. III shaxsning birlik shaklidagi fe`l bilan : Hech bo`lmasa, alik olsa-chi? (U.)Bunday gaplar nisbatan kam uchraydi, ilmiy adabiyotlarda esa qo`llanmaydi.