O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

RAVISH ERGASH GAP

Bosh gapdagi voqea-hodisaning , harakatning qay tarzda yuzaga kelishi va bajaruvchini bildiradigan qo`shma gap turi ravish ergash gap deyiladi. Ravish ergash gaplar qanday? qaytarzda? qanday qilib? kabi so`roqlardan biriga javob beradi.

Ravish ergash gapning kesimi -b, -ib qo`shimchasi bilan yasalgan ravishdosh yordamida ifodalanadi.Masalan:

Qorong`i kechada ko`kka ko`z tikib,

Eng yorug` yulduzdan seni so`rayman
(Ch.)
Ergash gaplarning bu turi ayrim hollarda rayt, sabab ma`no nozikligida ham ega bo`ladi.
1. Rayt ma`no ottenkasi:
Oydin kechalarda ko`kka ko`z tikib,
Yoriq yulduzlardan seni kutdim men
(CH.)
2. Sabab ma`no ottenkasi: SHu rayt tashqaridan birdan shovqin -suron ko`tarilib, ko`zga hujum boshlandi (Ertakdan).


ORIN ERGASH GAP

Bosh gapdagi ish-harakatining yuzaga kelish, boshlanish, yo`nalish o`rnini ifodalovchi ergash gap turi o`rin ergash gap deyiladi.

O`rin ergash gap qaerda? qaerga? qaerdan? kabi so`roqlardan biriga javob bo`ladi. O`rin ergash gapli qo`shma gaplarning bosh gapi ergash gaplar tarkibida u erga, u erda, u erdan, shu erga, shu erdan, osha erdan ergash gaplar tarkibida esa qaerda? qaerga? qaerdan? kabi so`zlar bo`ladi.
O`rin ergash gapning kesimi shart yoki buyruq maylidagi fe`l bilan ifodalanadi. Masalan: Ko`z qaerda bo`lsa, mehr ham o`sha erda bo`ladi.(Maqol) Qaerda kurash bo`lmasa, uerda o`sish ham bo`lmaydi. Katta karvon qaerdan yursa, kichik karvon ham o`sha erdan yuradi.


RAYT ERGASH GAP

Bosh gapdagi ish -harakatining yuzaga kelish va bajarish raytini bildiradigan ergash gap turi rayt ergash gap deyiladi.

Rayt ergash gap qachon? qachongacha? qachondan buyon? kabi so`roqlarga javob beradi. Rayt ergash gap bosh gapga quyidagicha birikadi:
1. -gach (kach-qach): Ul ketgach kunchiqar yorug`lik sochib.(CH.)Bir oz vaqt o`tgach dala chetida chang ko``tarildi. (Gazetadan)
2. - guncha (-g`uncha, -guncha): Farg`ona tong otguncha (Xaziniy) . Ota suv bo`yida dam olgincha qiz yangi er mevalarini keltirdi. (SH.R.)
3. -da qo`shimchali sifatdoshlar : Gulga to`lib bahor kelganda, havas uyg`ondi(H.O.) Elmurod derazalaridan yorug` tushib turgan uylarning yoniga kelganda, qandaydir yoqimli musiqa eshitildi.(P. T.)
4. -dan qo`shimchali sifatdoshdan keyin beri, buyon, so`ng, keyin, kabi so`zlarni keltirish orqali: Senga ko`ngil qo`ygandan beri, ko`zlarimga uyqu kelmaydi. (H.O.) Sen kelgandan buyon, uyda tinchlik yo`qoldi.
5. -r + (ar) + ekan: Jilam daryosida suzar ekanmiz, qirg`oqlarda surnay sadolari, yoqimli qo`shiqlar yangradi. (Sh.R.)
6. -gap+ dan keyin (so`ng): Suhbat tugagandan keyin, odamlar tarqalishdi.(A.Q.) Mustaqillikdan so`ng, shahrimiz yanada obod bo`ldi .(Gazetadan)
7. Sifatdoshdan keyin ekan, edi to`liqsiz fe`llarni yoki paytda, chog`da vaqtda, so`zlarini keltirish orqali:
Eng gullagan yoshlik chog`imda,
Sen ochilding ko`ngil bog`imda
(H.O.)