O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

SABAB ERGASH GAP

Bosh gapdagi ish-harakatining yuzaga kelish va bajarilish, bajarilmaslik sababini ifodolaydigan ergash gap turi sabab ergash gap deyiladi.Sabab ergash gap nima uchun? nima sababdan? kabi so`roqlarga javob beradi.Sabab ergash gap bosh gapga quyidagicha bog`lanadi:

1. Sifatdoshdan keyin uchun ko`makchisini keltirish orqali:
Dunyoni tark etmagayman,
Dynyoda sen bor uchun .
(E.V.)
Kichik ariqqa suv kelmagani uchun Gulnor chelak ko`tarib katta ariqqa jo`nadi. (O.)
2. Sifatdoshdan keyin egalik qo`shimchasi va sababli tufayli so`zlarini va dan chiqish kelishik qo`shimchasini keltirish orqali: G`ulomjon uzoq uy surib ketgani sababli, suhbat uzilib qoldi. (A. Q.) . Men kechikkanligim tufayli sayotga borolmadim.
3. Ergash gapning kesimi “gan + dan” shaklida ifodalanadi va orada egalik qo`shimchasi keladi.
Alisher ish bilan band bo`lganidan, darsga o`z vaqtida etib kelolmadi. Kumush juda xafa ko`ringanligidan uning ko`nglini ochmoqqa to`g`ri kelar edi. (A. Q.)
4. CHunki , shuning uchun ergash tiruvchi bog`lovchilari yordamida:
Yovlarida osmon tutundir,
SHuning uchun bag`ri butundir.
(H.O.)
Har kun ortar ko`zlarimda nur, shuning uchun yo`q aslo g`amim. (H. O.) Biz erkin yashaymiz, chunki bu mustaqillik sharofatidir. (Gazetadan.)

5. -- gach orqali: Zayniddin shikoyatlanib qistagach u tokchadan xatni olib, do`stining qo`liga tutqazdi. (O.)

6. --fe`lning bo`lishsizlik shakli -may orqali: Er ko`karmay, el to`ymas. (Maqol)
7.-- shekilli so`zi orqali: Oysulton to`g`ri gapirdi shekilli, hamma jim qoldi. (S. Ah.)
8. --sa + kerak : Majlis ko`p davom etgan bo`lsa kerak, Sergey tez qaytdi. (P.Q.)
9. --mi orqali: Oyoqlari erga yopishib qoldimi, sira qimirlay olmadi. (As. M.)
MAQSAD ERGASH GAP

Bosh gapdagi harakat yoki voqeaning qanday maqsad bilan yuzaga kelishini bildiradigan ergash gap turi maqsad ergash gap deyiladi.

Maqsad ergash gap nima uchun? qanday maqsadda? kabi so`roqlarga javob beradi. Bosh gapga quyidagi vositalar orqali birikadi.
1.-- deb , sin deb, -di deb, -ar deb? -sa deb: Ishonchimni oqla deb, Qo`llarga berding qurol. (U.) Tog`day og`ir bilak berdim, Dushmanni mushtlasin deb. (H.O.) Mustaqillik bo`ldi deb, baxshilar aytar qo`shiq.Kelasiz deb, ko`z tutdim. (Qo`shiqdan) Seni kelar deb kutib o`tiribman.
2. -- mi +ekan+ deb: Baxtim bormi ekan deb, kelaverdilar bari. (H.O.)
3. --deya: Vatan ozod, turmush farovon bo`lsin deya, mehnat qilamiz. (H.A.)
4. --chun: Ishdan kech kelgani uchun, uy ishlariga yordam beraolmadi. Mustaqillik bo`lgani uchun, shahar va qishloqlarimiz tobora chiroy ochmoqda. (Gazetadan.)
5. --toki: O`tni lovillating, toki batamom kuydirsin kul qilsin dushmanimizni. (O.)

MIQDOR -DARAJA ERGASH GAP.

Bosh gapdagi voqeani uning hajmi va darajasiga ko`ra o`lchab ko`rsatadigan ergash gap turi miqdor -daraja ergash gap deyiladi. Miqdor -daraja ergash gap tarkibining kesimi shart mayli shaklida bo`ladi.

Bunda ergash gapdagi qancha? qanchalik? nechog`lik olmoshlari bosh gap tarkibida kelgan shuncha, shunchalik, shu chog`li, shu qadar kabi so`zlariga mos keladi.
Bunday ergash gaplar bosh gapga quyidagi vositalar orqali birikadi: