|
Ovoz tovushga taqlid nazariyasiga ko`ra til kishilarning o`z atrofidagi predmetlarning chiqargan tovushiga taqlid qilishdan kelib chiqqan degan fikrni ilgari suradilar buning uchun shar-shar, taq- tuq, fdupur-dupur, g`iz-g`iz, ku-ku, kabi bir necha taqlidiy so`zlarni misol qilib keltiradilar. Holbuki bunday so`zlar hamma tillarda bo`lsada juda oz chilikni tashkil etadi.
Un dov nazariyasiga ko`ra go`yo til kishilarning ichki tuyg`ulari hibs -hayajon va qaxr g`azabi; ixtiyorsiz g`ayri tabiiy baqirishi natijasida paydo bo`lgan emish. Buning uchun uh, uf, oh, voy-voy kabi sanoqli so`zlarni ko`rsatadilar .Bu esa noto`ri nazariyadir. Tilning pay do bo`lishi haqida fanga zid bo`lgan mehnat qiyqiriqlari, imo ishora nazariyalari ham mavjud. Shuni eslatish lozimki, ehftimol dastlab paydo bo`lgan tilda bizning hozirgi tilimizdagidek alohida narsalarni bildiradigan so`zlar bo`lmagandir, o`sha davrdagi insonlarning tovush chiqaradigan butun a`zolari hozirgidek takomillashmagandir va shu sa banli tilfda dastlab paydo bo`lgan so`zlarning talaffuzi aniq bo`lmagandir. Ammo mehnat qilish mehnat qurollarini yasash jarayonida odamlar borgan sari uyushib boradilar, natijada kishilik jamiyati yuzaga keladi, jamoa bo`lib mehnat qilish jarayonida bir -biriga nimanidir aytish zarurati tug`iladi. Bu zaruriy ehtiyoj esa tilni yaratadi.Til bilan aayni bir vaqtda tafakkur paydo bo`ladi.Dabvrlar o`tishi bilan jamiyatda yuz bergan buyuk o`zgarishlar til va tafakkurning takomilla borish uchun shart-sharoit yaratib beradi.
TILLARNING TARAQQIYOTI
Yuqorida aytib o`tilganidek, til taraqqiyoti juda murakkab hodisa bo`lib, ayni paytda uning taqdiri jamiyat taraqqiyoti bilan uzviy bog`langan. Til asta-sekinlik (Evolyusiya yo`li) bilan taraqqiy etib boruvchi hodisadir . Ma`lumki, kishilik jamiyati bir tekistda rivojlanib bormaganligi sabab li tillarning taraqiyot yo`llari ham har xildir.
Hatto kishilik jamiya ti XXI asrga qadam qo`ygan hozirgi zamonda ham taraqqiy etgan millatlar bilan birga, xalq tili darajasiga o`sib etishmagan ibtidoiy jamoa davridagi qabilaviy jamiyat sharoitida yashovchi Yangi Giveniyadagi papauslar, Shimoliy Meleniziya orollarda yashovchi polonestlar kabi qabilalar ham mabvjud.
Jamiyat taraqiyotining ma`lum bir davriga kelib ayrim tillar aloqa qilish doirasidan chiqib ketadi va got lotin poloves kabi o`lik tillarga aylanib qoladi.
Kishilik jamiyati tarixi shuni ko`rsatadiki jamiyat a`zolarining avval urug`dosh tili -qabila tili keyin elat millat tillari paydo bo`ladi. Har qaysi qabila o`ziga xos nom va hududlarni egallaydi. Qabila tili esa shu jamiyat jamoasining asosiy aloqa vositasi bo`lib xizmat qiladi. Til taraqiyotidagi birinchi yo`nalish differensiatsiya (ajralish) ho disasidir. Qabiladagi kishilar soni ko`payishi bilan qabila aholisi o`tiroqlashib qolgan hudud qabilaning turli iqtisodiy narsalarga bo`lgan ehtiyojini qondira olmaydi va boshqa bir qancha sabablar orqasidan qabila bo`lib keta boshlaydi.
Turli qabilalar bo`linib chiqandan so`ng O`zlari ajralib chiqqan oldingi qabilaning tilidan foydalana beradi. Ammo shunga qaramay ma`lum bir sgart-sharoitlar natijasida ularning tillarida farqlar paydo
bo`ladi.Asta sekin jamiyat taraqiyotining muayyan bir bosqichida har bir yangi qabila o`z tiliga ega bo`ladi. ya`ni shevalar, lahjalar, vujudga keladi.
Bu esa tillarning shakllanishidagi birinchi eng asosiy yo`ldir.Tillarning taraqiyotidagi ikkinchi yo`l Integratsiya (qo`shilib ketish) dir. Jamiyat taraqiyotining ma`lum bir davriga kelib turli o`bektiv sabablarga ko`ra umumiy dushmandan, tabiiy ofatlardan saqlanish uchun bazi qabilalar qo`shilib ketadi va qarindosh qabilalarning uyushmasi (itifoqi)paydo bo`ladi. Natijada asta sekin uyushgan jamoaning hamma a]zolari uchun tushunarli bo`lgan umumiy til yuzaga keladi.
Jamiyat taraqiyotining keyingi bosqichlarida hudud jihatidan bir muncha mustahkamlangan davlatlar paydo bo`ladi. Davlat paydo bo`lishi xalqlar o`rtasida turli -tuman munosabatlarning rivojlanishini olib keladi.Buning natijasida davlat hududida yashovcfhi barcha kishilar uchun muhim aloqa vositasi bo`lib hizman qiladigan xalq (elat) tili vujud ga keladi.Umumiy bir til davlatning shart-sharoitlariga qarab shu davlatda yashovchi asosiy xalqlarga tushunarli bo`lishi mumkin. Jamiyat tarixida tillarning keyingi taraqiyoti milliy tillarning yuzaga kelishi bilan bog`liqdir.Shunday qilib millat paydo bo`lishi bilan birga milliy til ham yuzaga keladi. Milliy tilning yagonaligi xalq (elat tilining) tarixiy taraqiyoti orqasida shaklanadi.Buni o`zbek tili misolida yaqqol ko`rish mumkin.Milliy til shevalar bilan o`zaro bog`lan gan holda taraqiy etaveradi. Shuni aytish lozimki davrlar o`tishi bilan ma`lum bir ijtimoiy tizim o`rniga boshqasi kelishi bilan tilda yangi so`zlar , iboralar paydo bo`ladi. Tilning lug`at tarkibi va grammatik qurilishi takomillashadi boyib boradi, lekin u o`z fonetik tizimini, asosiy leksik tarkibi bva grammatik qurulishini saqlab qoladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
