|
II. Geneologik tasnif. Bu tasnifga ko`ra tillar quyidagi oilalarga bo`linadi. 1). Hind-Evropa; 2) xom-som;3) Kavkaz -iberiy ; 4) ugor- fin ; 5) xitoy -tibet; 6) oltoy; 7) dravid; 8)indonez kabi til oilalaridan iborat.
Shulardan oltoy tillari oylasi ikki guruhga bo`linadi; 1) turkiy tillar 2) mo`g`il manjur tillari: Turkiy tillarga o`zbek, qozoq, qirg`iz, turkman, qoraqalpoq, uyg`ur, ozarbayjon , Ammo hozirgi caqtda tarixi o`rganilib, bir- biri bilan qarindosh ekanligi aniqlangan tillar oilasi quyidagilarfdaan iborat deb qaraladi.
I. Hind-evropa tillari oilasi; bunda hind, eron, slavyan, boltiq, gerbman, ke`lt, yunon, alban, ahman kabi til guruhlari kiradi.
II. Xom-som tillari oilasi: abxaz, abazin, adigey, kabardin- cherkas, chechen, ingush, avar , dargin, lazgin, lak, gruzin kabi tillardan iborat.
III. Ugor- jin tillari oilasi turkumiga: ug ofin, bvenger, (mojar), mansi, xanti, eston, komi- nermyak, komi- ziryan, udmurd, mari kabi tillar kiradi.
IV. Oltoy tillari ollasiga: ozarbayjon, turk, turkman, o`zbek, qozoq qirg`iz, tatar, boshqird, uyg`ur, chubvash, yoqut, qoraqalpoq, tuva, qumiq; Mo`g`ul- manjur guruhiga esa mo`g`ul, buryat, qalmiq, tugus, evan, nanay, udey kabi bir qancha tillar mavjud.
Xitoy- tibet tillari oilasiga: tay-xitoy va tibet tillari guruhlari kiradi va unda xitoy, dungan, vetnam, birma kabi yuzlab tillar mavjud.
Dravid tillari oilasiga: tamil, malayalam, kannora, telugu, va raxun kabi bir qancha tillar kiradi.
Indoneziya tilari oilasiga kiruvcchi: Avstraliya, Pap ua, Bantu, Paleofika, Poleosiyo, BBChukot, Eskimos, Amerika hindlari kabi tillar guruhlari bor.
Bundan tashqari hech qanday tillar gueuhida kirmagan uzoq Sharqdagi yapon, ruykuyu, qu riya, ayn, burjaskiy kabi tillar ham borigini aytib o`tish kerak.
TURKIY TILLAR HAQIDA TUSHUNCHA
Turkiy tillar oltoy tillar oilasifga mansub bo`lib bu tilda so`zlashuvchilar son jihatidan slovyan tillaridan ikkinchi o`rinda turadi.Turkiy tilda so`zlashuvchi xalqlar ayrim manbalarda 40, ba`zi adabiyotlarda 60-70 ta ko`rsatiladi.
1992 yil 4-8 maydaa Turkiya davlatining poy taxti Anqarada bo`lib o`tgan Turkiy xalqlarning kongressida tashkiliy qo`mita raisi Ayla Qutli turkiy tilda so`zlashuvchi xalqlarining sonini 200 milion deb e`lon qilgan edi.
Turkiy tilda so`zlashuvchilar MDFX davlatlaridan tasqari Turkiya Shaarqiy Turkiston, Evropa, Amerika, Afrika, Avstraliya mamlakatlaridaa ham yashayotganligi haqida ma`lumot bor. Turkiy tillarga mansuvb tillarni bir oilaga kirituvchi V.A.Bobogorodiskiy, V.VRadlov, F.F. Korsh, N.FA. Baskalov kabi turkolog olimlar turkiy tillarni turlicha tasnif qiladilaar.
Bular orasida N.A. Baskaakovning tasnifi ko`pcfhilik olimlar tomonidan tan olingan. Baskakov tasnifiga ko`ra turkiy tillar ikki tarmoqqa ajratiladi. Turkiy tillarning g`arbiy xun tarmog`i- bunga quyidagi guruhlar kiritiladi.
1) Bulg`or tilari gurihi qadimda o`lik hazar, bo`lg`or va hozirgi chubvash tilidan iborat.
2) O`g`iz tillari gurihi bunda turkman, truxman, gagaus, turk ozarbayjon tuva, tillari;
3) Qipchoq tillari- qaray (Litva, Ukraina Qrimda) qo`miq (Dog`istonda)qorachoy, bbalgar (Kabvkazda), Qrim tatar, boshqirt, no`g`ay qoraqalpoq, qozoq, qirg`iz kabi tillar.
4) Qarluq tillari gurihi - o`zbek, uyg`ur tillari kiradi
Turkiy tillarning sharqiy xun tarmog`i- bunda quyidagi guruhdagi tillar kiradi: 1) Uyg`ur- turkiy tillari bunda qadimfgi Urxun Enasoy bitiklari tili, hozirgi tuva, tufalar (karagas) tillari;
2)Yoqut tillari gurihi; 3) Xakas tillari gurihi- bularga xakas, kamasin, sho`r, chulin, oltoy, sari uyg`ur tillari; 4) Qirg`iz- qipchoq tillari guruhida esa qirqqiz oltoy tilining janubiy shevalari kiradi.
Turkiy tillar boshqa tillar oilalari dan aglyutinativ tizimga kirishi fonetik jihatdan singarmonizim qonuning mabvjudlifgi, qarashlilik kategoriyasining bo`lishi, grammatik jins kategoriyasining bo`lmasligi ko`makcfhilarning qo`llanishi, gap bo`laklarining qattiy bir tartibda kelishi so`zlarning ko`p ma`noli bo`lishi kabi lingvistik xusussiyatlari bilan arq qiladi.
______________________________________________________________
4.Dunyo tillari tasnifi haqida to`lib ma`lumomt olish uchun qarang: M.Mirzaev, S. Usmonov, I. Rasulov. O`zbek tili, Toshkent, 1970, 11-15 betlar; O. Azizov. Tilshunoslikka kirish, Toshkent, 1996 ,144-164 betlar; G. Abdurahmonov, S.Mamajonov. O`bek adabiy tili va adabiyoti, Toshkent, 1995,5-9 betlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
