O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

Takrorlash uchun savol va topshiriqlar
1. O`zbekiston Respublikasining “Davlat tili haqida”gi Qonuni qachon qabul qilindi va uning mohiyati nimadan iborat ?
2. Tilshunoslik fani nimani o`rganadi va qanday sohalarga bo`linadi ?
3. Til ijtimoiy, o`zgarib turubchi hodisa ekanligini qanday izohlaysiz ?
4. Hozirgi o`zbek adabiy tili qanday tuziladi?
5. Milliy va adabiy til tushunchalarini izohlang?
6. Tilning paydo bo`lishi haqida qanday nazariyalar mavjud ?
7. Tillar taraqqiyotida qanday bosqichlar mavjud?
8. Dunyo tillari qanday tasnif etiladi?
9. O`zbek tili qarindoshlik jihatidan qanday tillar oilasiga kiradi.?
10. Adabiy tilni ta`riflang ? O`zbek adabiy tili taraqqiyot bosqichlarini ayting?
11. Umumxalq tili va milli til nima va ular adabiy tildan qanday farqlanadi?
12. Sheva, lahja atamalarini tushuntirish?
13. O`z shevangizni adabiy tildan farqlay oladigan belgilarini ayting?

AMALIY MASHQLAR

1- mashq. Ajratib ko`rsatilgan so`z larning mohiyatini tushuntiring.

I. O`zbekiston Respublikasining “davlat tili haqidagi Qonun 1999 yil 21 oktabrda qabul qilindi. 2. “ Davlat tili haqida “ gi Qonunning 1995 yil 24 dekabrda yangi tahriri qabul qilinbdi va u 24 moddadan iborat.
3. Til ijtimoiy hodisadir. Til aloqa, aralashib quroli sifatida insonlarga xizmat qiladi.
4. Tilning tovush tizimi, lug`at tarkibi grammatik qurilishi bir bu tunlikni tashkil etadi.
5. Til inson larning bir- biriga nimanidir aytish zaruriyatidan kelib chiqqan.
6. Hozirgi o`zbek milliy tili o`zbek millit ining barchasi uchun umumiy va yagona tikdir.

8-s. IKKINCHI BO`LIM

L E K S I K O L O G I Y A
1. LEKSIKOLOGIYA HAQIDA UMUMIY MA`LUMOT.

Leksikologiya grekcha (leksikos)“lug`at (so`z)ga oid (logoz) ”ta`limot”, “fikr” kabi tushunchalarni anglatadi. Leksikologiya tilshunoslikning lug`at tarkibini tekshiradigan bo`limidir. O`zbek tili leksikologiyasi esa o`zbek tili lug`at boyligini o`rganadi.

Demak, tildagi so`zlar yig`indisi leksika va uni o`zgaruvchi ta`limot esa leksikologiya deb yuritiladi. Turg`un iboralar ham o`z xususiyatiga ko`ra leksikologiyada tekshiriladi.
L e k s i k a atamasi adabiy tilning lug`at tarkibi ma`nosida ham, biror sheva so`zlari (Toshkent shevasi), biror kasb- hunar (kashta do`zlik yoki bog`dorchilik), ayrim shoir uoki yozuvchi asarlari (G`. G`ulom) leksikasi ma`nosida ham ishlatilaveradi. Leksikologiya so`z larni ichki va tashqi tomondan tekshirish xususiyatiga ko`ra bir qancha sohalarga bo`linadi.
1.S e m a s i o l o g i y a .gr. Semasia “belgi”, tamg`a, logos (ta`limot) tushnchalarini bildiradi.U so`z va iboralarning ma`no xususiyatlarini tekshiradi. Masalan, paxta so`zi oq rangdagi yumshoq predmet, texnika o`simligining bir turi ma`nosini bildiradi. Bu esa shu so`zning asosiy belgisidir.
2.E t i m o l o g i y a - g r e k c h a (etymon) haqqiqat va (logos) ta`limot demakdir. So`slarning kelib chiqishi, ularning fonetik va semantik tuzilishida davrlar o`tish bilan qanday o`zgarishlar yuz berganligi, qaysi tilga oid so`z ekanligini tekshiradi. Masalan, apel`sin so`zi aslda inglizcha apel-olma, sin(chin ) Xitoy yani ”Xitoy olmasi” nomini ifodolovchi apelsin tarzida hind-evropa tillaridan bizgacha etib kelgan.
3.Onomosiyalogiya- grekcha (anoma) nom, (logos) ta`limot degan ma`noni anglatadi va hozirgi o`zbek tilshunosligimizda nomshunoslik haqidagi soha hisoblanadi.
Bu ta`limot, asosan, atoqli otlarini tekshiradi. Masalan, Safar (safar oyida) juma (juma kunida) tug`ilgan bolalarga qo`yiladi.