O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

(
1.1)-slayd 
MANTIQIY ISBOTLASH USULLARI 
 
Dialektik usul: 
munozara,
bahs usuli 
Sofistik usul:
raqibning sohta donishmand 
ekanligini isbotlash usuli 
Ritorika usuli 
Poetika usuli 
5 (1.1)-slayd 
Мантиқ фани ва 
унинг асосий 
кўринишлари 
Формал 
мантиқ 
Диалектик 
мантиқ 
Математик 
мантиқ 
Кўп жабҳали 
мантиқ 
Формал мантиқ
– тафаккурнинг структурасини фикрнинг конкрет 
мазмуни ва тараққиётидан четлашган ҳолда нисбатан мустақил 
равишда олиб ўрганади, унинг диққат марказида муҳокамани тўғри 
қуриш билан боғлиқ қоидалар ва мантиқий амаллар ётади. 

---

183 
6 (1.1)-slayd 
Tafakur qonunlari va shakllarining dialektik va formal mantiqdagi ahamiyati 
 
TAFAKKUR QONUNLARI VA SHAKLLARI 
Dialektik mantiq
Dialektik mantiq 
prinsiplari
Formal mantiq
 
 
 
Taraqqiyot va
 
Obyektivlik
 
Mantiq
 
bilishning
 
qonunlari va
 
metodologik 
prinsiplari,
 
Har tomonlama 
yondashuv 
shakllari 
taraqqiyotdan
 
dialektika
 
ma’lum
 
qonunlari va
 
Tarixiylik 
darajada
 
kategoriya-
 
ajralgan holda
 
larini muayyan 
funksiyalarni 
bajarish
 
Butunni qarama-qarshi 
Bulaklarga 
Bulish 
o’rganiladi.
 
jarayonida
 
 
o’rganadi.
 
Abstraktlikdan 
konkretlikka tomon borish 
 
 
 
 
Tarixiylik va mantiqiylik 
birligi 
 

---

184 
7 (1.1)-slayd 
Mantiqning asosiy tamoyillari
 
Aniqlik 
Izchillik 
Ziddiyatlardan 
holi Bulish 
Asoslangan-
lik yoki 
isbotlilik 
8 (1.1)-slayd 
Mantiqning asosiy qonunlari 
№ 
Asosiy 
qonun-ning 
nomlanish 
Asosiy
qonunning
ta’rifi 
Asosiy qonunni 
ifodalovchi
formulalar 
Misollar 
1. 
Ayniyat 
qonuni 
Har qanday fikr o’z 
miqdori va sifatiga ko’ra 
tafakkur jarayo- 
nida o’ziga tengdir 
A 

A 
A 

A 
A 

A 
A = A 
. . .
2. 
Ziddiyat 
qonuni 
Bir narsa yoki xo-disa 
to’g’risida ayni bir vaqtda 
aytilgan ikki qarama-qarshi 
xukmning ikkalasi ham 
chin Bulishi mumkin emas, 
ulardan hyech Bulmaganda
biri yolg’ondir 
Barcha S-P dir 
Birorta S- 
P emas 
A - A emas 
Barcha jinoyatchilar 
jazolanadi-lar. Birorta 
ham jinoyatchi 
jazolanmaydi. Mazkur 
fikrlarning hyech 
Bulmaganda biri 
yolg’ondir. (Ikkalasi 
ham yolg’on Bulishi 
mumkin) 
3. 
Uchinchisi 
mustasno 
qonuni 
Bir-biriga zid Bo’lgan 
ikkita fikr (hukm) bir 
paytda yolg’on emas va 
albatta ulardan
biri chindir 
«A» yo «V»
yoki «V» emas 
Barcha S-P dir 
Ba’zi S- 
P emas 
Barcha sud qarorlari 
qonuniydir. Ba’zi sud 
qarorlari noqonuniy. 
Ushbu fikrlardan faqat 
bittasi chin, ikkinchisi
esa yolg’ondir. 
4. 
Yetarli
Asos 
qonuni 
Har qanday to’g’ri fikr 
yetarlicha asosga ega 
Agar «V»mavjud 
Bo’lsa, uning asosi 
«A» ham
mavjuddir 
Agar jinoyat sodir 
Bo’lgan Bo’lsa, 
jinoyatchi ham 
mavjuddi 

---

185 
5 (1.1)-ilova 
Pinbord 
texnikasi
Пинборд техникаси 
(инглизчадан: pin – маҳкамлаш, board – доска) 
муаммони ҳал қилишга оид фикрларни тизимлаштириш ва 
гуруҳлашни амалга оширишга, коллектив тарзда ягона ёки аксинча 
қарама-қарши позицияни шакллантиришга имкон беради. 
 
Ўқитувчи таклиф этилган муаммо бўйича ўз нуқтаи назарларини 
баён қилишни сўрайди. Тўғридан-тўғри ёки оммавий ақлий 
ҳужумнинг бошланишини ташкил қилади (рағбатлантиради). 
 
Фикрларни таклиф қиладилар, муҳокама қиладилар, 
баҳолайдилар ва энг оптимал (самарали) фикрни танлайдилар. 
Уларни таянч хулосавий фикр (2 та сўздан кўп бўлмаган) 
сифатида алоҳида қоғозларга ёзадилар ва доскага 
маҳкамлайдилар
. 
Гуруҳ намоёндалари доскага чиқадилар ва маслаҳатлашган 
ҳолда: 
(1)
яққол хато бўлган ёки такрорланаётган фикрларни олиб 
ташлайдилар; 
(2)
баҳсли бўлган фикрларни ойдинлаштирадилар; 
(3)
фикрларни тизимлаштириш мумкин бўлган белгиларини 
аниқлайдилар; 
(4)
шу белгилар асосида доскадаги барча фикрларни (қоғоз 
варақларидаги) гуруҳларга ажратадилар; 
(5)
уларнинг ўзаро муносабатларини чизиқлар ёки бошқа 
белгилар ёрдамида кўрсатадилар: коллективнинг ягона ёки 
қарама-қарши позициялари ишлаб чиқилади. 

---

186 
6 (1.1)-ilova.