O’zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport universiteti

3.4.1 Maqsad va vazifalar

Multipleksor (boshqariladigan kommutator) vaqt bo’yicha paralel impulslarni ketma-ketga aylantiradi. Multipleksor ikkita kirish guruhlaridan tashkil topgan: axborotli kirish; adresli kirish. Multipleksorni chiqishi bitta bo’ladi.

Multipleksorlar. Bitta chiqishli Q, boshqarish kirishlari A₁, A₂, ..., A_k, n=2^k-1, axborot kirishlari D₁, D₂, …., D_n va sixronlash signal kirishi S multipleksorlar (kommutator) deb ataladi (3.7-rasm).

Boshqarish kirishiga uzatiladigan o’zgaruvchilar to’plami N_i ikkilik sonlari x₁, x₂, x₃, ..., x_k ko’rinishida uzatiladi. S kirishga signal uzatilganda multipleksorning o’zgaruvchi chiqishi Q, boshqarish kirishidagi ikkilik kodi bilan beriladigan N_i raqamli axborot kirishidagi D_Ni o’zgaruvchini qaytaradi. Sinxironlovchi signalni yo’qligi (S=0) axborot kirish va chiqishlarida aloqa yo’qligini (Q — 0) anglatadi.

3.7-rasm. Multipleksorning shartli belgisi (a) va sxemasi (b)

Multipleksorning ishlash tartibi 10.1-jadval orqali aniqlanadi.

3.6-jadval bo’yicha

Q chiqish uchun quyidagi mantiqiy ifodani keltirish mumkin:

Q=(D0

2^D1

2 D3 A1 A3 )C.

A1

A

A1 A2 D2 A1

A

Hosil qilingan mantiqiy ifoda orqali sxema qurilgan.

3.6-jadval

Adresli kirishlar

Kirishlarni

Chiqishlari

sinxronizasiyalash

A1

A2

S

Q

~

~

0

0

0

0

1

D0

0

1

1

D1

1

0

1

D2

1

1

1

D3

Demultipleksor – ushbu qurilma multipleksorning teskari vazifasini bajaradi. Demultipleksorda bitta kirish va bir necha chiqishdan (3.9-rasm) iborat bo’ladi. Kirishlar berilgan adreslar bo’yicha chiqishlarga ulanadi.

3.9-rasm. Demultipleksorning shartli belgisi

3.10-rasm. Bir necha kirish va chiqishlarni kommutasiyalash sxemasi

Multipleksor va demultipleksorlarni qo’llangan holda ndan m yo’nalishli kommstasiya sxemalarini qurish mumkin. 3.10-rasm rasmda berilgan adres bo’yicha har qanday kirishlarni har qanday chiqishlarga ulash imkonini yaratish mumkin. Chiqishlar sonini demultipleksorlarni kaskadli ulash orqali oshirish mumkin. Chiqishlar soni demultipleksorlarni kaskadli ulash orqali amalga oshiriladi. Birinchi kaskaddagi demultpleksorning har bir chiqishiga ikkinchi kaskadning demultipleksori ulanishi mumkin.

Demultpleksor xuddi deshifrator sifatida qo’llanilishi mumkin. Ushbu holatda demultipleksor kirishiga D=1 konstanta uzatiladi, adresli kirishlar esa kodli kombinasiyani qabul qiladi. Adresli kirishlardagi o’zgaruvchilar qiymatiga bog’liqlik holda mantiqiy 1 demultipleksorning chiqishlaridan biriga hosil bo’ladi.

3.11-rasm. DMSning tuzilmaviy sxemasi

Zarur holatlarda n yo’nalishlarining bittaga kommutasiyasi va har bir n kirish

yo’nalishlari 0dan ngacha bo’lgan raqamlar bilan belgilanadi. Raqamlarning kodli kombinasiyasi multipleksorning boshqarish kirishlariga kirib keladi, liniyalarni kommutasilovchi signallar – axborot kirishlariga kirib keladi, shunda N_i raqamli liniyalar N_i kirishga uzatiladi. Agar multipleksor kirishidagi sonlar kommutasiyalanadigan liniya sonlaridan ko’p bo’lsa, katta raqamli kirishlar qismi qo’llanilmaydi. Qo’llanilmaydigan kirishlarga konstanta 0 uzatiladi.

Agar bitta multipleksorda kriishlar soni belgilanganidan ko’p talab etiladigan bo’lsa,

multipleksorlarni kaskadlab ulashga to’g’ri keladi. 3.8-rasmda 14ta yo’nalishga ega bo’lgan kaskadli kommutasiya sxemasi keltirilgan bo’lib, u yerda bitta sakkiz va to’rt kirishli multipleksorlar qo’llanilgan. Birinchi kaskadda 0dan 7gacha va 8dan 13gacha raqamli kommutasiyalanadigan kaskadlar qo’llanilgan bo’lib ulardan bittasida faqat 6ta kirish qo’llaniladi. Keyin esa ikki guruhdan tashkil topgan birinchi kaskadi to’rtta kirishli multipleksor mikrosxemasiga kommutasiyalanadi.

№	Q
1		0		0		0			0						0	0	0	0	0	0	0	0	0
2		0		0		0			1			0				0	0	0	0	0	0	0	0
3		0		0		1			0			0			0		0	0	0	0	0	0	0
4		0		0		1			1			0			0	0		0	0	0	0	0	0
5		0		1		0			0			0			0	0	0		0	0	0	0	0
6		0		1		0			1			0			0	0	0	0		0	0	0	0
7		0		1		1			0			0			0	0	0	0	0		0	0	0
8		0		1		1			1			0			0	0	0	0	0	0		0	0
9		1		0		0			0			0			0	0	0	0	0	0	0		0
10		1		0		0			1			0			0	0	0	0	0	0	0	0