O’zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo’jaligi vazirligi Samarqand qishloq xo’jalik instituti

9.3.Arotexnik chora-tadbirlar statistikasi

Ekin maydonlaridan foydalanish samaradorligini oshirishda agrotexnik tadbirlarning har biri alohida muhim o’rin tutadi.

Eng muhim agrotexnik tadbirlar qatoriga ekinlarni ekishni shudgor(bir yoz bo’sh qoldirilgan maydon) va kuzgi shudgor bilan ta’minlash ham kiradi.

Kuzgi ekinlarni shudgor bilan ta’minlash darajasi qanday aniqlanadi?Bu ko’rsatkichni aniqlash uchun bir yoz bo’sh qoldirilgan shudgor maydonini kuzgi ekinlarning jami maydoniga bo’lib, natijasini 100 foizga ko’paytirish kerak:

Bahorgi ekinlarning kuzgi shudgor bilan ta’minlanish darajasi

qanday aniqlanadi? Bahorgi ekinlarning kuzgi shudgor bilan ta’minlanish darajasini aniqlash uchun kuzgi shudgor maydonini bahorda ekilgan ekinlarning umumiy maydoniga bo’lish kerak:

Xo’jalikni o’g’it bilan ta’minlanish darajasi. Bu ko’rsatkichni aniqlash uchun 100 foizli to’yimli oziq moddaga aylantirilgan o’g’it vaznini me’yorida belgilangan vazniga bo’lishi kerak.

O’g’itdagi 100 foizli to’yimli oziq modda miqdori qanday aniqlanadi?Ushbu ko’rsatkichni aniqlash uchun har bir turdagi mineral o’g’itning fizik vaznini shu turdagi o’g’it uchun belgilangan oziq moddalar me’yor darajasiga ko’paytirib, natijasini 100 foizga bo’lish kerak:

Xo’jalikning urug’ bilan ta’minlanish darajsining statistik tahlili Hisobot yilidagi 1 gektar ekin maydoniga to’g’ri keladigan haqiqiy urug’ miqdorini bazis yilidagi urug’ miqdoriga (yoki me’yordagi urug’ miqdoriga) bo’lib, ta’minlanish darajasini o’zgarishi aniqlanadi.

Ushbu indeks urug’ bilan ta’minlanish darajasining nisbiy o’zgarishini ifodalaydi. Ushbu o’zgarish ekin maydoni o’lchami(M) bilan mavjud bo’lgan urug’ miqdorining(UM) o’zgarishi natijasida sodir bo’lgan. Bularning ta’sirini aniqlash uchun quyidagi indekslardan foydalanish zarur:

Ekin maydoni indeksi

Urug’ miqdorini indeksi

Shu ikki indekslar ko’paytmalarining yig’indisi urug’ bilan

ta’minlanish darajasi indeksiga teng kelishi shart:

Nazorat savol va topshiriqlar

1.Ekin maydoni kategoriyalarini bilasizmi? Shularni tushuntiring.

2.Mevali dov-daraxtlar deganda qanday o’simliklar tushuniladi?

3. Xo’jalikning urug’ bilan ta’minlanish darajsini statistik tahlil qiling.

4.Dov-daraxtlar maydonidan foydalanish koeffisiyenti qanday aniqlanadi?Shni yoriting.

Mustaqil ish topshiriqlari

Quyida jadvalda keltirilgan malumotlardan foydalanib,aniqlang va statistik tahlil qiling:

1. 
   Bazis va hisobot yillarida kuzgi bkg’doy ekin maydonining shudgor bilan taminlanish koeffisiyentini.,
   
2. 
   Bazis va hisobot yillarida bahorgi bkg’doy ekin maydonining shudgor bilan taminlanish koeffisiyentini.,
   
3. 
   Topshiriqlar yechimiga xulosa yozing
   

T.r.	Ko’rsatkichlar	Bazis yili	Hisobot yili
1	2012 yil kuzda ekilgan bug’doy maydoni,ga	80	90
2	2013 yil bahorda ekilgan bug’doy maydoni,ga	45	35
3	Shudgor qilingan maydon,ga:
	a) 2012 yil yozda	75	85
	b) 2012 yil kuzda	40	30

Tavsiya etiladigan adabiyotlar

1.Abdullayev Yo.,Qudratova O. – Statstika.Darslik . T.: 2011.

2..Qudratov T. –Qishloq xo’jalik statistikasi. Darslik.. Samarqand -2013..

3..Qudratov T. –Qishloq xo’jalik statistikasi. Maruzalar matni. Samarqand -2012.

.4.Qudratov T.,Dehqanov S. Qishloq xo’jalik statistikasi. O’quv qo’llanma. T. : 2004.

10-mavzu. Hosil va hosildorlik statistikasi

Dars o’quv maqsadi. Ushbu mavzu bo’yicha darsning o’quv maqsadi bo’lib, Hosil va hosildorlik ko^,rsatkichlari va ularni hisoblash hamda iqtisodiy-statistik tahlil qilish usullarini talabalarga o’rgatish hisoblanadi.

Tushunchalar va tayanch iboralar. Qishloq xo’jalik yerlari. Ekin maydoni kategoriyalari. Urug’langan maydon.Bahorgi mahsuldor maydon. Yalpi hosil.Hosildorlik. Terim oldidagi hosil va hosildorlik. Sof hosil. Sof hosildorlik.

Maruzani o’tish metodi.Maruzani “Bilaman,bilishni xohlayman,bilib oldim”, blis –so’rov va aqliy hujum” metodlarini qo’llagan holda o’tish ko’zda tutiladi

Asosiy savollar:

1.Hosil va hosildorlik statistikasining vazifalari

2. Hosil va hosildorlik ko^,rsatkichlari va ularni hisoblash

3. Hosil va hosildorlik ko^,rsatkichlarining iqtisodiy-statistik tahlili

10.1.Hosil va hosildorlik statistikasining vazifalari

Hosil va hosildorlik statistikasining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

1.Qishloq xo’jalik ekinlarining turlari va guruhlari bo’yicha yalpi hosil miqdorini va hosildorlik darajasini xo’jaliklar, tumanlar, viloyat va respublikalar bo’yicha aniqlash,

2.Hisotot davridagi yalpi hosil miqdori va hosildorlik darajasini reja va o’tgan davrlar ko’rsatkichlariga nisbatan o’zgarishini aniqlash;

3.Yalpi hosil miqdori va hosildorlik darajasining o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillarni aniqlash va har birining ta’sir etish doirasi miqdorini hisoblash;

4.Yalpi hosil miqdori va hosildorlik darajasini oshirish imkoniyatlarini aniqlash.