O'zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

Терентьев М.Л.
И стория завоевания С редней А зии. С П б, 1906, 2-том, 
стр. 358.
: 
Bobobekov Haydarbek.
P o 'latx o n q o ‘z g ‘oloni, 19-bet.
197
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

javoban: «Xudo xohlasa, butun Farg‘onani mana shunday jangovar 
hara-katlar bilan bo‘ysundiramiz va qo‘shib olamiz»'.
Mahram qal’asida 60 ming atrofida sarboz bor edi. Q al’a devori 
pishiq, mustahkam ekanligiga qaramay, u bor-yo‘g ‘i chorak soatda 
taslim b o ia d i. Qochganlami ayovsiz ta’qib qilib qirib borishgan.
K.P.Kaufman Rossiya harbiy vaziri D.A.Milyutinga Mahram 
ostonasidagi q irg in Q o‘qon xonligi taqdirini hal qildi, deb xabar 
bergan.
Mahramdagi m ag iubiyat Q o‘qon xoni Nasriddinbek va uning 
atrofidagilarni sarosimaga soldi. Xon Kaufmanga Fozil Ahmad 
Mahdumi A’zam va mulla Muhammad Iso Avliyoni elchi qilib 
yubordi. Xonning Kaufmanga yozgan maktubi gubematorga yali- 
nib-yolvorishdan, tiz eho‘kib uzr so‘rash ruhida yozilgan edi. 
Maktub qanchalik taslimchilik ruhida yozilgan b o im asin, baribir 
uni Kaufman inobatga olmadi. «Janobi oliylari! - deyilgan edi, 
masalan, o ‘sha maktubda. - Bizning otamiz bilan tinch va do‘stona 
ravishda yashab, har ikki tomon xalqi xotirjam edi. Mening padari 
buzrukvorim shariatga qarshi yangi tartiblar q o ilab , xalqni har 
tomonlama ezdi va uni shu darajada yondirdiki, bumidan tutun 
chiqardi. Bularning hammasi qo‘zg ‘alon koiarilishiga va otamning 
taxtdan mahrum etilishiga olib keldi. Siz yaxshi bilasizki, mulla 
Abdulkarim miroxur orqali sizga yuborgan xatga uzoq vaqt javob 
olmadik. Biz y o ila r xavfsizligini ta’minlash maqsadida turli joy- 
larga qo‘shin yuborgan edik. Sizning mulla Abdulkarim miroxur 
orqali yuborgan xatingizdan xayrixohligingiz va shartlar inobatga 
olingan taqdirda xonligimizni tan olishingizni bildik, D o‘stligingiz 
va yaxshi niyatlaringizga ishongan holda shartlaringizning ham- 
masini qabul qilib, xat yozmoqchi b o iib turgammizda Qoraxitoyda 
(Tilovda) ikki qo‘shin o ita sid a to ‘qnashuv b o iib , ulardan birida 
[qo'qonliklar] chekinishga majbur boiganlar. Biz darhol Mullahoji 
Mirzo Karim orqali sizga o ‘zimizning dobstligimiz va isyonlar 
to‘xtatilganligi haqidagi xatni yozishm buyurgan edik. Ammo 
kecha Mahramda, Xudoning xohishiga k o ia , sodir b o ig a n voqeani 
eshitdik. Biz isyonni bostirishga k o ‘p harakat qildik, lekin uddalay 
olmadik. Shuning uchun ham mullo Abdulkarim bilan yuboriladigan 
xatni jo ‘natishning iloji b o im ad i. Sizning barcha shartlaringizga 
roziligimizni va qipchoq isyonchilaming qilgan ishlariga uzrimni 
o ‘z ichiga olgan xatimni Fozil Ahmad Mahdumi A’zam orqali
1 
Остроумов Н.П.
Л и ч н ы е воспом и н ани я. К онстантин П етрович фон 
К ауфм ан - у стр о и те ль Т уркестан ского края (1 8 6 7 -1 8 8 1 ). Т., 1899. стр. 211.
198
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yasatilgan ikki ot va ikki bo‘qchadagi sovg‘alar bilan yubormoqda- 
miz»'. 0 ‘shanda 18 rus asiri ham elchi orqali Kaufman huzuriga 
j o ‘natildi. Ammo Nasriddinxonning bu iltimoslarini Kaufman atayin 
qabul qilmadi. Uning asl maqsadi Q o‘qon xonligini saqlab qolish 
bo'lmay, aksincha, uni tamomila tugatishdek qabih xulosadan iborat 
edi. Shu bois ham Kaufman xonning sovg‘alarini olmadi va xonning 
o ‘zi kelib b o ‘ysunishi lozimligini elchiga m a’lum qildi. Chunki bu 
vaqtda rus hukumati nazarida nomigagina taxtda o ‘tirgan Nasriddin- 
xon bilan yuqori darajada aloqa o ‘matishning hojati qolmagan edi. 
Ayniqsa, Mahramdagi g'alabadan keyin Kaufmanning xonlikning 
tamomila tor-mor etilishiga ko‘zi yetib qolgandi. 31 avgustda 
Abdurahmon Oftobachi ham Kaufmanga xat yozib, undan «omon- 
lik» va «tinchlik» so'radi. Gubemator esa undan o ‘zi kelib taslim 
bo‘li-shini talab qildi. Ammo bu talabga Abdurahmon Oftobachi rozi 
bo‘lmadi.
1875 yil 26 avgustda K.P.Kaufman o ‘z qo‘shinlari bilan Mah- 
ramdan chiqib, Q o‘qon tomon yurdi. Yo‘lda uni Nasriddinxonning 
elchilari xat va tortiqlar bilan kutib oldilar.
Q o‘qonning Sarimozor darvozasida turib K.P.Kaufman impera- 
torga telegraf orqali mana bu xabami yoMladi: «Xonlik poytaxti, 
Siz imperator hazratlarining oyoq ostingizda. Xon shahardan 
chiqib bizni kutib oldi. U bilan birga men shahardan uch chaqirim 
naridagi o ‘zimizning lagerimizga qaytdim. Mahramdan Q o‘qongacha 
yurishimiz tantanali namoyishga o ‘xshadi. Har joyda aholi meni nonu 
tuz bilan kutib olib, itoat qilishlarini izhor etdilar. Qo'qondan o ‘ttiz 
besh chaqirim berida meni poytaxt savdogarlarining vakillari kutib 
oldilar. Ular bilan birga xonzoda qo‘shib yuborgan bizning barcha 
qo‘lga tushgan asirlarimiz ham bor ekan. Xonlikning qolgan qismida 
ahvol tinch emas.
Agarda Siz Oliy Hazratlariga xonlikni qo'shib olish m a’qul 
bo‘lmasa, uch yoki to ‘rt batalon, sakkiz yuz kishilik askar va ikki 
batareya bilan Sirdaryo va Norinning o ‘ng qirg‘og‘i tomonini egal- 
lash bilan cheklanib, hududiarimizni shular bilan belgilasak»2.
Fon Kaufman imperatorga yo'llagan telegrammalaridan yana 
birida butun Namangan bekligini, Sirdaryoning o ‘ng qirg‘og‘i bilan 
Rossiyaga qo‘shishga mhsat so‘ralganida, imperator agar bu tad- 
bir kelajakda chegara xavfsizligini ta’minlashga xizmat qilsa, uni 
amalga oshirish zam r deb javob bergan edi.
1