O'zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

Bobobekov Haydarbek.
P o 'la tx o n q o 'z g 'o lo n , 28-bet.
202
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

moslamalari va 8 ta to ‘p bilan Andijonga yubordi. Istilochilar 29 
sentyabrdayoq shaharga yaqin joy ga kelib o ‘mashdilar. 1875 yil 1 
oktyabrda general Troiskiy Andijonga hujum qilish haqida buyruq 
berdi. 
Istilochilar 
shaharga 
yaqinlashganlarida 
Poiatxonning 
otliqlari hujumga oidilar. Biroq dushman q o ii baland kelib, vatan 
himoyachilarining hujumi qaytarildi. Bosqinchilar ertalab soat 8 
da shaharga kirib kelishadi. Ular 0 ‘rda maydoniga ikki yo‘l bilan 
bordilar. Birinchi kolonnaga polkovnik Skobelev, ikkinchisiga baron 
Miller-Zakomelskiylar boshchilik qildilar.
Vatan himoyachilari birinchi b o ‘lib Skobelevning kolonnasi 
bilan to ‘qnashadi. Mudofaachilar dushmanni shahar devori ortidan 
miltiq otib, qarshi oladi. Shaharga nayzali miltiqlari bilan kazaklar 
kirib keladilar va bozor tarafga qarab siljiy boshlaydilar. Har ikki 
o ‘rtada kuchli janglar bo‘lib, bosqinchilar birinchi, ikkinchi va 
uchinchi to ‘siqlardan o ‘tib shahar ichkarisiga kiradilar. Polkovnik 
baron Aminovning kazaklar kolonnasi ham juda qattiq janglar bilan 
shahar ko‘chalaridan markazga qarab siljib boradi. Q o‘zg‘alonchilar 
har bir bog‘, uy, masjidni mardonavor jang qilib, himoya qiladilar. 2 
soat davom etgan kuchli ko‘cha janglaridan so‘ng dushman shahar 
markaziga joylashgan 0 ‘rdani qurshovga olib, hokim saroyini bosib 
oladi.
Istilochilar shahami egallaganlaridan keyin, Troiskiyning buy- 
rug‘iga ko‘ra, hamma qo‘shinlar bitta kolonna b o iib shahar 
boshqarmasiga chiqadi. Kolonna boshida Skobelev, oxirida Miller- 
Zakomelskiy boradi. Janglar shahardan chiqishda ham davom etdi. 
Shu tariqa chekinish ch o g id a bosqinchilar orqada nima uchrasa 
barchasini yondirib bordilar. Shahar himoyachilari ularga qarshi 
tinimsiz hujum qilib turdilar. Har bir to ‘siqdan jang bilan o iild i. 
Ular shahardan chiqqanlarida Poiatxonning otliq otryadi bilan 
to ‘qnashdilar. Kunduz soat 2 larda chor qo‘shinlarining hammasi 
shahardan tashqaridagi belgilangan joyga yigildilar. Soat 4 da 
Troiskiy Andijon shahrini to ‘pga tutish haqida buyruq berdi. Ikki 
soat davomida shahar uzra to‘p va miltiqlardan o 'q otilib turdi. Ayrim 
m aium otlarga qaraganda, 1-2 oktyabr kunlari birgina Andijon 
shahrining o ‘ziga to ‘plardan 200 dan ziyod snaryad otilgan. Bu 
hujumda chor qo‘shinlari 282! kishidan iborat edi. Ulardan 1674 
piyoda, 814 tasi otliq va 333 tasi to‘pchi edi.
Andijon mudofaachilari istilochi qo‘shinlar shahardan chiqib 
ketgandan so‘ng to ‘planib yuzaga kelgan vaziyatni muhokama 
qiladilar. Y igilish ahli shahar chekkasidagi A fg‘on bog'da turgan 
P oiatxonni shaharga taklif qilib, u bilan birlashishni taklif qilmoqchi
203
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bo'ldilar. Ammo shu maslahat asnosida majlis boiayotgan uyga 
dushman to'plaridan otilgan o ‘q tushib. majlis ahlidan 14 kishi halok 
va yarador bo'ladi. Natijada, kengash ishtirokchilari Mir Po'stin, 
Ho'qand, Bobo Sodiq kabi qishloqlarga qochib ketadilar, ayrimlari 
chekka mahallalarga yashirinadilar.
Ayni shu paytda Q o'qon shahrida ham qo’zg'alon tayyorlangan 
edi. Bundan voqif bo'lgan K.P.Kaufman Nasnddinxonga maktub 
yo'llab, qo'zg'alon boshliqlaridan savdogar Mirolim, xazinachi 
Mirzaolim, mullo Abdulkarim va Mahmudxon udaychilami hibsga 
olishni, mumkin bo'lsa qatl etish zarurligini talab qiladi. Shunga 
muvofiq, Mirolim va mulla Abdulkarim shig'ovul hibsga olmadi, 
Mahmudxon to'ra va uning akasi Muhammad Sayidxon esa Kaufman 
huzuriga jo'natiladi. Nasriddinxon gubematorga yo'llagan maktubida 
ulami «xohlasangiz Sibirga surgun qiling. xohlasangiz qatl qiling» 
deb yozgan edi. Xonning bu yovuz qilmishi nafaqat shahar, balki 
butun xonlik aholisim g'azabga keltirdi. Abdurahmon Oftobachi 
va Po'latxon. barcha shahar va qishloqlarga xatlar yuborib, xalqni 
dushmanga qarshi birlashishga, Nasriddinxonni taxtdan tushirishga 
chaqiradilar. Xullas, 9 oktyabrda Q o'qon shahrida qo'zg'alon 
boshlanib ketdi. Q o'zg'alonchilar O 'rdaga huium qiladilar. Xonning 
eng yaqin kishilari ham qo'zg'alonchilar tomoniga o'tib ketadilar. 
Hatto, ular qo'zg'alonchilarga O 'rda darvozasini ochib berdilar. 
Buni ko'rib turgan Nasriddinxon orqa darvozadan chiqib qochadi 
va uni qo'zg'alonchilar Sirdaryogacha quvib boradilar. Xon daryo 
kechuvidan o'tib, jonini saqlab qoladi.
Q o'zg'alon shahar atrofidagi qishloq ahoiisini ham o'z 
girdobiga tortdi. Sotqinlik qilib, yovga yordam qilgan Mirzo Hakim 
parvonachining uyi talon-toroj qilinib, yoqib yuboriladi. Sulton 
Murodbek asir olinadi, Otabek noib o'ldiriladi1.
Endi Po'latxon xonlikda yagona hokim bo'lib qoladi. U xonlik 
bilan Turkiston general-gubematorligi o'rtasidagi nizolarni imkon 
boricha tinch yo 'l bilan hal qilishga harakat qildi. Ammo niyati 
buzuq Kaufman buni xohlamas, xonlik va gubernatorlik xalqlarining 
janjallashib, bir-birlarini talashiarini istardi. Chunki bu chor 
m a’muriyatiga qulay bo'lib, hujum qilish, bosib olish, jazo otryadlari 
yuborish uchun bahona bo'lardi.
1875 
yil 19 oktyabrda general-mayor unvoniga sazovor bo'lgan 
M.D. Skobelev mug'om birlik qilib, o'zbek, tojik, qirg'iz va qipchoqlar 
o'rtasida milliy nizo ehiqarishga urinib ko'rdi. Shu maqsadda u
1