O'zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

 
17
%
193
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yondoshish zarurligini uqtirdi. General-gubemator fon Kaufman 
uning fikrini quw atlab, Peterburgga shoshilinch xabar y o ilay d i. Bu 
xabarda Turkiston harbiy okrugi qo‘shinlari qo‘mondoni Rossiya 
imperiyasi hukumati harbiy vaziridan Q o‘qon xonligiga qarshi 
chinakamiga umsh ochishga to ‘g ‘ri kelayotganini bildirib, bu 
urushni moddiy va siyosiy jihatdan ta ’minlashni so‘radi.
Imperator Aleksandr II vazir axborotini ko‘rib, bu urashga 
roziligini bildiradi va 100 000 mblni ana shu tadbirga ajratadi.
Shunday qilib, 1875 yil 9 avgustda Kaufmanning buyrug‘i bilan 
umsh boshlanib ketdi. Birinchi harbiy to ‘qnashuv 0 ‘rg ‘ozi darasida 
yuz beradi. Bu yerda turgan 800 qo‘zg ‘alonchiga qarshi polkovnik 
Yegashtin yaxshi qurollangan askarlari bilan hujum qiladi.
1875 yil 13 avgustda K.P.Kaufman q o ‘qonliklarga q at’iy ultima­
tum mhidagi murojaatnoma yubordi. «Sizlaming boshliqlaringizdan 
biri, - deyiladi o ‘sha murojaatnomada, - ruslarga qarshi umsh 
boshladi. Bu urushdan nima chiqishini bilasizlar. Aslida, men sizlami 
jazolashim kerak. Lekin, agarda siz q o ‘qonliklar qipchoq va qirg‘iz 
xalqining dushmani bo‘lmish buzg‘unchi Oftobachini tutib menga 
topshirsalaring gunohlaringdan o'tam an. Faqat shundagina men 
sizlarga to ‘la «omonlik» e ’lon qilaman»1.
Q o‘qonliklar Sarimovich qo‘mondonligidagi otryad bilan 14 
avgust kuni 9 soat davomida jang qildilar. Bu og‘ir kechgan jangda 
qo‘zg ‘alonchilar m agiubiyatga uchradilar.
Fon Kaufman 1875 yil 13 avgustda Toshkentdan chiqib 18 avgust 
kuni X o‘jandga yetib boradi. Bundan avval polkovnik Yefimovich 
boshchiligida 200 kazak artilleriya divizioni bilan Samarqanddan 
X o‘jandga yetib kelgan edi. Turkiston general-gubematorligiga 
qarashli harbiy kuchlar Q o‘qonga hujum qilish uchun X o‘jandda 
to ‘planadi. X o‘jandda 16 rota piyoda askar, shu jum ladan, bitta 
sapyor rotasi, 20 to ‘p, 900 otliq askar va 8 raketa moslamasi jangga 
shay b o ‘lib turardi.
Q o‘shin shaxsan fon Kaufmanning umumiy qo‘mondonligi 
os-tida 1875 yil 20 avgust kuni X o'janddan Q o‘qon y o ‘li bo‘ylab 
yurish boshladi. 40 chaqirim y o ‘l bosilgach, Mahram qal’asi yoniga 
kelishadi va shu erda 22 avgustda qattiq jang b o iad i. M ahram qal’asi 
shimoldan Sirdaryoga, janubdan ayrim joylari b o g ia r bilan tutashib 
ketgan edi. Q al’aning jang olib borish mumkin bo ‘lgan g ‘arb tomoni 
suv to id irilg an zovur bilan o ‘ralgan. Umuman, qal’a mustahkam 
istehkomga aylantirilgan edi. Bu yerda 15 ming vatan himoyachilari 
jangga shay b o iib turardilar.
Bobobekov Haydarbek.
PoMatxon q o ‘z g ‘oloni, 16-17-betlar.
194
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Mahram qal’asi va uning atrofi jangu jadal maydoniga 
aylanadi. Birinchi b o iib shaxsan Kaufmanning o'zi qo'shini bilan 
Mahramning orqa tomonidan hujum boshlaydi. Vatan himoyachilari 
esa bunga javoban dushmanni ham orqadan, ham chap tomondan 
qurshab oladi. Bosqinchilar to ‘plardan tinimsiz o ‘q yog‘dirib 
turdilar. Bu hoi qo‘zg‘alonchilarga dushmanga yakinlashishga 
imkon bermadi. Shunday bir holatda bosqinchilar astoydil hujumga 
o'tdilar. 0 ‘z navbatida vatan himoyachilari ham dushmanga qarshi
10 ta to'pdan o ‘q uzib turdilar. Dushmanda esa 12 ta to ‘p bor edi. 
Har ikki tomondan jang borayotgan bir paytda Kaufman general 
Golovachyovga artilleriya yordamida hujumga o ‘tish haqida buyruq 
berdi. Qirg‘inbarot bag‘oyat avjiga chiqadi. General Golovachyov 
boshchiligidagi qo'shinlar Mahram darvozasini buzib, ichkariga 
bostirib kirishga muvzffaq bo‘ldilar. Dushman 16 to ‘p, ko'p yarog'- 
aslaha, o ‘q-dori va oziq-ovqatni o ‘lja qilib q o ig a tushiradi. Vatan 
himoyachilari Daryo tarafga chekinishga majbur boidilar. Shundan 
so‘ng polkovnik Skobelev 500 nafar askarlari bilan Mahram bog‘- 
larida pistirmada turgan qo‘zg‘alonchilarga hujum boshlaydi.
Har bir qo'qonlik istilochilarga zarba berish uchun jihod, ozod­
lik bayrog'i ostida mustahkam jipslashib chinakam kahramonlik, 
vatanparvarlik namunalarini koisatdilar. Ular jonlarini ayamay 
dushman bilan olishdilar. Lekin, muarrix Mirzo Olim Toshkandiy- 
ning so‘zlariga qaraganda, bu urushda har ikki tomondan ham 
ko‘p odam nobud b o ig an . U bunday hikoya qiladi: «Abdurahmon 
Oftobachi Mahramga borib tushti. Ersa yakbora o ‘rus Xo'janddin 
chiqib Mahram ustiga kelib, tolibi jang b o iu b turub erdi, ersa 
Ho'qand kulli boturlari taxti dil birla urushga bel b o g ia b omoda 
boidilar. Chunon to ‘p va miltiq ottilarki, jang, go'yo qiyomati sug‘ro 
b o id i, ota o ‘g ‘uldin bexabar b o id i. Kofirlardin ko‘b nobud b o id i, 
musulmonlardin ham ko‘b shahid b o id i. Shul vaqtda Oftobachi 
majnun urushmay, jamoasi birla tog1 ustiga chiqib ketti, ersa q irg iz- 
lar bahona tobmay, noiloj turub erdilar, hol-ahvollari buzulub ketti.
Yakbora O 'rusiya lashkari bosturdi, ko‘b musulmonlar shahid 
boidilar. Musulmonlar mutafarriqa b o iu b kettilar. 0 ‘shal kuni 
Oftobachi M o‘yi Muborakka kelib tushub, qipchoq xalqi Oftobachini 
o'rtaga olib, ko‘b sarzanish va ta’na qildilar»1.
Mirzo Olim M ushrif bu voqeani shunday talqin etgan: «Bir kun 
xon birla arkoni davlat otlanib 0 ‘rdaga kelib, xazinalami ko'rib.
1