O'zbekiston respublikasi oliy ya o'rta maxsus ta’lim vazirligi o'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi g. G‘. Nazarova, H. X. Xalilov, A. A. Eshtoyev

120

---

16-bob.
XALQARO IQTISODIY INTEGRATSIYANING
MOHIYATI YA UNING MILLIY IQTISODIYOTGA TA’SIRI
16.1. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning mazmuni va mohiyati
Xalqaro iqtisodiy integratsiya —
bu milliy xo‘jaliklar o'rtasida 
o'zaro barqaror aloqalaming rivojlanishi va mehnat taqsimoti negizida 
yuzaga kelgan mamlakatlaming iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va madaniy 
jihatdan birlashuvi bo'lib, ishlab chiqarish tuzilmalarining turli da­
rajada hamda turli ko'rinishdagi o'zaro aloqadorligini ifoda etadi.
Jahon iqtisodiyotida integratsion jarayonlar to'g'risida m u­
taxassislar orasida yagona qarashlar konsepsiyasi mavjud emas. Bir 
guruh iqtisodchi olim lar integratsion jarayonlar m am lakatlar 
o'rtasida yangi tovar oqimlarini shakllantirish orqali «resurslar 
cheklanganligi» muammosini bartaraf etish yo'li, deb talqin etishsa 
(bu orqali m am lakatlarda nisbatan serharajat tovarlar ishlab 
chiqarish y o 'q o tilib , texnologik ayirboshlashni kengaytirish 
imkoniyati paydo bo'ladi, bu esa o'z navbatida ilmiy-tadqiqot tajriba- 
konstruktorlik ishlariga (ITTK I) xarajatlam i kamaytirish im ko­
nini beradi), boshqa bir guruh olimlar integratsiyani talab etuvchi 
dastlabki turtki sifatida noiqtisodiy om illarni ilgari surishadi 
(m asalan, m am lakat m udofaa qobiliyatini m ustahkam lash va 
h.k.lar). U chinchi bir guruh iqtisodchilar esa integratsiya bu ishlab 
chiqarishni barqaror o'sishi, ijtim oiy-siyosiy barqarorlik kabi 
maqsadlarga osonroq va tezroq erishish imkonini beradi, deb 
hisoblashadi. Xullas, u yoki bu nazariy yondashuvlarni um um - 
lashtirgan holda shuni qayd etib o'tishim iz mumkinki, 
integratsiya
— 
bu hududiy miqyosda sifat jihatdan yangi iqtisodiy m uhitni 
yaratish yo'li ort]jli milliy xo'jaliklar komplekslarini o'zaro yaqin- 
lashishi va bir-biriga kirib borishi jarayonidir.
Jah o n iq tiso d iy o tid a x alq aro iq tiso d iy m u n o sa b a tla rd a
integratsion jarayonlar ikki asosiy ko'rinishda, ya’ni birinchidan, 
mikro
— 
transmilliy korporatsiyalarning tashkil etilishi orqali,
ikkinchidan, 
makro
— 
iqtisodiy siyosatni davlatlararo muvofiq-
lashtirish siyosati orqali
amalga oshiriladi.
121

---

Mikro miqyosdagi integratsion jarayonlar bir-biriga yaqin 
joylashgan m am lak atlam in g x o 'jalik yurituvchi subyektlari 
kapitallari o'zaro ta'sir doirasi orqali amalga oshiriladi. Ya'ni, ular 
o'rtasida iqtisodiy bitimlar tizimining shakllanishi, kichik sho- 
xobchalar, sho'ba korxonalar tashkil etilishi orqali yuz beradi.
M a’lumki, firma va ishlab chiqarish korxonalari o'rtasida 
aloqalarning tez rivojlanishi, tovar almashuvida xizmat ko'rsatish, 
kapital va ishchi kuchlarining mamlakatlar o'rtasida erkin harakatini 
ta ’minlashga, iqtisodiy, ijtimoiy, ilmiy-texnikaviy, tashqi iqtisodiy 
va shuningdek, mudofaa, moliya valuta sohasidagi harakatlar yagona 
siyosatga kelishishga qaratilgan davlatlararo tartibga solish zaruriyatini 
tug'diradi. Buning oqibatida, yagona valuta, infratuzilma, moliya­
viy fondlar, umumiy davlatlararo boshqaruv organlariga ega bo'lgan 
iqtisodiy majmualar yaratilishi yuz beradi.
Jahon xo'jaligi rivojlanishining zamonaviy bosqichida turli 
shakllardagi integratsion jarayonlami ko'rishimiz mumkin. Kundan- 
kunga xo'jalik hayotida integratsion jarayonlar chuqurlashib, 
kengayib bormoqda. Buni biz integratsion jarayonlaming borishini 
xalqaro iqtisodiy munosabatlarda savdodan tortib, ilmiy-axborot, 
tovar ayirboshlashgacha bo'lgan turli ko'rinishlari bir-biriga qo'shilib 
borishida ko'rishimiz mumkin.