O'zbekiston respublikasi oliy ya o'rta maxsus ta’lim vazirligi o'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi g. G‘. Nazarova, H. X. Xalilov, A. A. Eshtoyev

19.1. Erkin iqtisodiy hududlar tashkil topishi
va uning asosiy ko'rinishlari
XX—XXI asrlar bo ‘sag‘asida «Erkin (maxsus) iqtisodiy hu- 
dudlar» (E IH ) jahon xo‘jaligini rivojlanishining asosiy ko'ri- 
nishlaridan biriga aylanib, dunyoning ko‘plab mamlakatlarida tashkil 
topdi. 90-yillarning o ‘rtalarida dunyo mamlakatlarida turli xildagi 
4 m ingdan ortiq EIH faoliyat ko'rsata boshlagan edi. G ‘arb 
mutaxassislarining fikricha, 2004-yil jahon tovar aylanmasining 
30—35 % ana shu turli xildagi EIHlarda ro ‘y bergan. Xalqaro 
korporatsiyalar o ‘z faoliyatlarini yanada kengaytirish maqsadida 
EIH lar uchun imtiyozli sharoitlarni tashkil etib, ulardan ko‘p 
foyda olish mumkin bo‘lgan soha sifatida foydalanishadi. Yirik xalqaro 
korporatsiyalar EIHlami o‘zi ishlab chiqargan tovarlami sotuvi uchun 
muhim ahamiyatga ega bo‘lgan hududlardan biri, deb hisoblashadi.
EIH milliy m am lakatning boshqa bir qism larida foyda- 
lanilmaydigan imtiyoz va rag'batlarning o‘ziga xos tizimlari qo'lla­
niladigan iqtisodiy hududning bir qismidir, ya’ni EIH jo ‘g‘rofiy 
jihatdan u yoki bu darajadagi rivoj topgan alohida bir hududdir. 
Ilmiy maqolalar va darsliklarda, shuningdek, xalqaro tashkilot- 
larning hisobotlarida turli xildagi iqtisodiy hududlam i ham «EIH» 
deyilgan. Ammo bu atama ushbu holatning mazmuni va mohiyatini 
to ‘liq ochib bermaydi. Masalan, EIHlarning ko'pchiligida mavjud 
bo‘lgan iqtisodiy qoidalar, m a’muriy qonunlar ularni m a’lum 
huquqiy va xo'jalik rejimidan ozod qilmaydi. U faqat tadbirkorlikni 
rag'batlantiruvchi imtiyozlar beradi va uni yengillashtiradi. Davlat 
hokimiyatini esa iqtisodiy jarayonlarga aralashishini kamaytiradi.
Rivojlangan davlatlar uchun EIHlar ushbu hududda faoliyat 
ko'rsatuvchilarning hayotiy turmush darajasini va ishlab chiqarish 
salohiyatini ko'rsatuvchi «maxsus» hudud hisoblanadi. Shuning 
uchun ham bu hududlarni «maxsus iqtisodiy hududlar», deyiladi. 
Xo'sh, EIHlar nima maqsadda tashkil qilinadi? Nega ular hozirgi 
kunda o ‘z geografik masshtabini kengaytirib bormoqda?