O'zbekiston respublikasi oliy ya o'rta maxsus ta’lim vazirligi o'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi g. G‘. Nazarova, H. X. Xalilov, A. A. Eshtoyev

16.2. Integratsion jarayonlami ifodalovchi omillar
M a’lumki, iqtisodiy integratsion jarayonlar asosida bir qator 
obyektiv omillar yotadi, ularning ichida eng muhimlari quyi­
dagilardan iboratdir:
— xo'jalik hayotining yanada baynalmilallashuvi;
— xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashuvi;
— umumjahon ahamiyatiga ega bo'lgan ilmiy-texnika inqilobi (ITI);
— milliy iqtisodiyotda «ochiqlik» darajasining kuchayishi.
Jahon iqtisodiyotida va xalqaro iqtisodiy munosabatlarda ushbu
omillarning barchasi bir-birlari bilan o'zaro aloqadorlikda ri­
vojlanib boradi.
Jahon iqtisodiyotida xalqaro iqtisodiy integratsiyaning obyektiv 
shakllaridan biri 
baynalmilallashuv
mamlakatlar o'rtasida barqaror 
iqtisodiy aloqalarning rivojlanishi va takror ishlab chiqarishning 
milliy xo'jaliklar doirasidan chetga chiqish jarayonlarini aks ettiradi 
(eng aw alo, xalqaro mehnat taqsimoti asosida). Baynalmilalla- 
shuvning o'sishi va rivojlanishida, ayniqsa. transmilliy korpo-
122

---

ratsiyalarning (TMK) ta ’sir doirasi kattadir. UNCTAD m a’lu- 
motiga ko'ra, hozirgi kunda jahon iqtisodiyotida 40 mingdan ortiq 
TM K lar va ularning 270 mingdan ortiq shoxobchalari va sho'ba 
korxonalari faoliyat ko'rsatib kelmoqda. Dunyodagi 100 dan ortiq 
eng yirik korporatsiyalarning uchdan bir qismi AQSHga qarashlidir.
Jahon iqtisodiyotida xalqaro iqtisodiy integratsion jarayonlarini 
rivojlanishining ikkinchi om ili — xalqaro m ehnat taqsim oti 
tuzilmasidagi chuqur o'zgarishlar hisoblanadi (bu, asosan, 1T1 
ta ’siri ostida yuz beradi). 
Xalqaro mehnat taqsimoti
atamasi, bir 
to m o n d a n , m am lakatlam ing m a ’lum bir m ahsulotlar ishlab 
chiqarishiga ixtisoslashuvini bildirsa, ikkinchi tom ondan ishlab 
chiqarish m ajburiyatlarining firma ichida va firm alararo taq- 
simlanishini ifodalaydi.
Umumjahon ahamiyatga ega bo'lgan ITIning hozirgi bosqichi 
baynalmilallashuvni ham bozor, ham ishlab chiqarish sohasida sifat 
jihatdan yangi darajaga olib chiqadi. 1T1 tashqi iqtisodiy aloqalarning 
zam onaviy ijtimoiy takror ishlab chiqarishdagi roli oshishini 
ta ’minlovchi muhim omildir. Xullas. ITI jahonning u yoki bu 
mamlakatida alohida bir ajralgan holda to'laqonli rivojlanmaydi.
Keyingi yillarda jahon xo'jaligi va xalqaro iqtisodiy m uno­
sabatlariga dunyo mamlakatlarining yanada chuqurroq kirib borishi 
natijasida milliy iqtisodiyotning «ochiqlik» darajasi beqiyos ortib 
bormoqda. Turli mamlakatlarga tegishli firmalarning kooperat- 
siyalashuvi natijasida ishlab chiqarish va investitsiya sohasida yirik 
xalqaro majmualar vujudga kelayotir. Ochiq iqtisodiyot shakllanishida 
davlatlarning eksportga yo'naltirilgan ishlab chiqarishni rag'batlan­
tirish sohasida olib borayotgan tashqi iqtisodiy strategiyasi katta 
ahamiyatga ega bo'layapti. Bunda, odatda, xorijdan kapitallar, 
texnologiyalar va malakali kadrlarning kirib kelishiga imkoniyat 
beruvchi huquqiy asoslami yaratilishi ham muhim ahamiyat kasb etadi.