O'zbekiston respublikasi oliy ya o'rta maxsus ta’lim vazirligi o'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi g. G‘. Nazarova, H. X. Xalilov, A. A. Eshtoyev

54

---

8.3. Jahon iqtisodiyotida ekologik muammolar
Ekologik muammolar ko‘p asrlik tarixga ega, biroq, XX asrning 
70—90-yillariga kelib, takror ishlab chiqarish va insonlarning xo‘- 
jalik faoliyati orasidagi muvozanatning buzilishi oqibatida biosfera 
holatida keskin yomonlashish holatlari kuzatila boshlandi. Jahon 
iqtisodiyotida ko'plab keltirilgan faktik m a’lumotlardan va shu­
ningdek, ekspertlar tom onidan keltirilgan statistik raqamlarda 
atrof-m uhit degradatsiyasi ko'lamining kattalashib borayotganiligi 
qayd etiladi. Keyingi 100 yil ichida sayyoramizdagi o'rm onlam ing 
uchdan ikki qismi yo'qolib ketdi, atmosferadagi karbonad angidrid 
miqdori 13 % ga ko'paydi, o'nlab turdagi o'simlikva hayvonot dunyosi 
butunlay qirilib ketdi, insonning genofondining o'zi ham oldini 
olib boimaydigan mutatsion o'zgarishlar xavfi ostiga tushib qoldi.
Bizning respublikamiz va shuningdek qo'shni davlatlar aholisi 
ham Orol dengizi suvining kamayib ketishi bilan bog'liq bo'lgan 
muammoni o 'z boshidan kechirmoqda. Orol dengizining qurib 
qolishi faqat b izn in g O 'z b e k isto n n i m uam m osigina b o 'lib
qolmasdan, balki global m uammo ekanligini jahon hamjamiyati 
ham bugungi kunda tan olmoqda. Bu m uammo o'z vaqtida hal 
etilmasa, insoniyat va shuningdek, butun kishilik jamiyati uchun 
katta xavf tug'dirishi mumkin. Bu borada hozirgi paytda turli davlatlar 
ahamiyatiga ega bo'lgan dasturlar ishlab chiqish va amalga oshirish 
bo'yicha chora-tadbirlar ko'rilmoqda.
Ekologik xavf-xatarlarning kuchayishi jah o n iqtisodiyotida 
ekologizatsiyalash
jarayonini rivojlantirishga asos bo'ladi, zero 
tabiatni himoyalash omillari savdo, investitsiyalar, ishchi kuchi 
migratsiyasi kabilarga ta ’sir etadi. Mutaxassislaming qayd etishicha, 
hozirgi kunda umumiy aylanmasi 150 mlrd doll.ga teng bo'lgan 
tabiatni asrovchi tovarlar, xizmatlar va texnologiyalarning maxsus 
bozorlari vujudga kelmoqda.
A trof-m uhitni him oya etish tadbirlari eksport qilinadigan 
mahsulotlaming raqobatbardoshligiga ham ta ’sir qiladi, zero iste’­
molchilar ekologik toza va xavfsiz mahsulotlarni afzal hisoblashadi. 
Ekologik muammolarning kuchayishi shunga olib kelmoqdaki, bu 
m u am m o lar k o 'p lab m am lak atlar rivojlanishining strategik 
dasturlarida markaziy o'rinlardan birini egallab, ularni global va 
hududiy xalqaro integratsion tashkilotlaming kun tartibiga olib 
kirishdi. Albatta, bu borada xalqaro tashkilotlaming eng yirigi — 
BMT ham chetda qolgani yo'q. BMT 1972-yildan buyon maxsus
55

---

atrof-muhit bo'yicha dastur (YuNEP)ni amalga oshirib kelmoqda.
1992-yilda o'tkazilgan atrof-muhit bo'yicha BMT anjumanining 
(R io-de-Janeyro) o'tkazilishi katta ahamiyat kasb etdi. Ushbu 
A njum an qatnashchilari barqaror rivojlanish tam oyilini qabul 
qilishdi. Bu tamoyil o'z ichiga 27 ta tavsiyaviy xarakterdagi tamo- 
yillami olib, ularning mohiyati ekologik xavfsizlikning universal 
mezonlarini qabul qilish, chiqindisiz texnologiyalarni joriy etish, 
sanoat va harbiy sohadagi chiqindilardan rejali ravishda foydalanish, 
yangi avlodni atrof-muhitni asrab-avaylashga qarata tarbiyalashdan 
iboratdir. Rio-de-Janeyrodagi anjuman «Yer xartiyasi»ni tayyor­
lashni belgilab oldi. Bu xartiya XXI asrning ekologik muammosini 
hal etishning strategik dasturi bo'lib hisoblanadi.