O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

sbnmer 
- bobil 
va misr madaniyati er. aw . ming yillikda, Egey, 
hind
~29~

---

madaniyati 
- 3 ming yillikda yuzaga kelgan. 
Sivilizatsiya tarixi 
deganda, olimlar 
bu so'zni 
lotin tilidan 
olinganligini, ya’ni 
Cives -
fuqaro, 
civilis -
fuqarolik degan 
ma’noni bildirib, 
sinflar, davlat va huauq 
degan ma’noni anglatishini taxmin 
qiladilar. Bu bilan tarixdan o'tgan 4 ming yillik davr chiqarib tashlanadi. Bu 
neolit
davri
insoniyat taqdiri va ijtimoiy tuzilishini shakllanishi - davri 
neolit
inqilobi edi.
Ayrim nuqtai - nazarlarga qaraganda jamiyat tarixini neolit sivilizatsiyasini 
boshlab bergan neolit inqilobidan hisoblash kerak, undan oldin o'tish davri 
mezolit
deb aytiladi. Demak, o'tish davrisiz jamiyat tarixi o'n ming yilni o'z ichiga oladi -
bu yerning geologik tarixida - ko'z ilg’amas lahza, lekin insoniyat o'tgan ulkan, tub 
o'zgarishlarga boy yo'l.
Bunday yondashuvni yoqlab qanday dalillami ko'rsatish mumkin?
Birinchidan, 
tirikchilikning sun’iy vositalarini qayta ishlab chiqarishga o'tish, 
“ikkinchi tabiatni” tabiatdan tabiiy xom ashyo va energiyani birlamchi ko'rinishda 
ko'chirishi asosida insonning maqsadli faoliyati natijasida “ikkinchi tabiatni” 
yaratilishi, insonni o'zidagi sifat sakrashi asosidagina amalga oshirilishi mumkin edi. 
Inson o'zini ona - tabiat bilan bog’lab turgan kindigini batamom uzdi. Odam buni 
yakka o’zi emas, qadimgi jamiiyatni tarkibiiy unsurlarini urug’ jamoalari va 
jamoalaming o'zaro faoliyati 
bilan amalga oshirdi. Bu jamiyat piramidasidagi 
birinchi qavat, ehtiyojlar doirasi, qobiiiyatlar, bilimlar, ko'nikmalar, qiziqishlar 
insonni jamiyatning bir qismi sifatida shakllandi.
Ikkinchidan, 
bu davrda jamiyatning tabiiy (jins, yosh) asosiga emas ijtimoiy 
mehnat taqsimotiga asoslangan texnologik baza shakllandi. Ijtimoiy qayta ishlab 
chiqarish (ishlab chiqarish vositalarini va iste’mol buyumlarini ishlab chiqarish) 
bo'linmalarini mavjudligi , dehqonchilikni, chorvachilikni, hunaimandchilikni va 
qurilishni ajralib chiqishi to'g’risida gapirish mumkin. Mehnatni ijtimoiy taqsimoti 
ishchini mahoratini oshirish uchun asos bo'lgani, melmat qurollarini ixtisoslashuvi, 
uning menat unumdorligini uqoriligi uchun asos bo'ldi.
Uchunchidan, 
ishlab chiqarishning iqtisodiy usulini aks ettiradigan qavat 
“xona”lari to'la boshladi, yer va podaga jamoa mulkchiligi, ko'pgina mehnat 
qurollariga shaxsiy mulkchilik haqiqatga aylandi, ayirboshlash (dastlab natural), bu 
ayirboshlash amalga oshirilgan lokal bozorlar paydo bo'ldi.