O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

SIVILIZATSIYALARNIALMASHUVIVAQTIDA O'TISH DAVRINI
BOSQICHLARI QANDAY?
Tushkunlik bosqichlariga o’xshash to'rt davmi ko'rsatish mumkin. 
Birinchi
bosqich 
- sivilizatsiyalar almashuvi shart - sharoitlarini to'planish latent (yashirin) 
davri: keksayish, eskirgan jamiyatni samaradorligini pasayishi, jamiyatning o'sib 
borayotgan ehtiyojlarini qondirishga qobilyatsizlik, yangiliklami qabul qila olmaslik. 
Ko'tariladigan bo'ronni xabari keladi, lekin uni ko'plar ilg'amaydi. Jamiyat barqaror, 
tartibga solingan, yetakchi sivilizatsiya tizimi hozircha normada ishiab turibdi. Lekin
~
26
~

---

uning bag'rida kelajak sivilizatsiyaning urug'lari yetilmoqda, hali u zaif bo'lsada, 
yorug'Iikga chiqishga о’jarlik bilan intiladi.
Qachonki qarama - qarshiliklar 
kritik nuqtaga yetganda, qarigan 
mexanizmlami ulami hal qila olmasligi aniq bo'ladi, to'la tushkunlik bosqichi- 
Ikklnchi boqichi 
boshlanadi; odatda undan o'tish davrining hisobi olib boriladi. 
Jamiyat piramidasining barcha qavatlarida to's-to'palon kuchayadi, noaniqlik, 
harakatning tartibsizligi keskin o'sadi. Tushkunlik ketidan tushkunlik, halokat 
orqasidan halokat bo’ladi. Ziddiyatlami tashqi manbalar orqali yechishga urinish, 
boyliklami qayta taqsimlash inqiloblar va urushlarga olib keladi. Tushkunlikdan 
chiqish uchun ijtimoiy fikr azobli izlanishlarga tushadi, ziddiyatli, ko'pincha amalga 
oshmaydigan dasturlar paydo bo'ladi. Iqtisodiyot tushkunlikga tushadi, ijtimoiy 
ziddiyatlar keskinlashadi. Siyosiy partiyalar, davlat hokimiyati jamiyat oldida obro' - 
e'tiborini 
yo'qotadi. Ma'naviyat dunyosi - fan, madaniyat, axloq, ta'lim og'ir 
yo'qotishlarga 
uchraydi. 
Lekin 
bu 
tashqi 
tartibsizlik 
orqasida 
keyingi 
sivilizatsiyaning kurtaklari sekin - asta o’sib boradi, ularni kelajak uchun kurashi, 
integratsiyasi yuz beradi. Yangi ijtimoiy kuchlar yuzaga keladi, ular hozircha biror 
bir keng qamrovli yaratuvchi ishlami bajara olmaydilar. Mamlakatda jamoa arboblari 
- yangi liderlar maydonga chiqadilar, kurashlarda chiniqadilar. Ular kelajak 
jamiyatning potensial yadrosini shakllantiradilar.
O'tish davrining