O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

To'rtinchidan, 
ma'naviy dunyoning taraqqiyotida yangi bosqich boshlandi, 
insonning erkinlik darajasi va manfaatdorligi oshadi.
Beshinchidan, 
yangidan mamlakat va dunyoda integratsiya va markazga 
intilish an'analari kuchayadi, yangi markazga tortuvchi markazlar shakllanadi, 
iqtisodiy, texnologik, siyosiy, madaniy aloqalar ko'payadi.
~ 28 -

---

O'tish davrining tugallanishi yangi sivilizatsiyani o'matilishi va tarqalishi 
uchun kengltk ochadi, uning to'Iqinlari dunyo mamlakatlarini qamrab olib eski 
sivilizatsiyaning chetda saqlanib qolgan qoldiqlarini ham o'z ta'siriga bo'ysundiradi.
Sivilizatsiyalar almashuvi mexanizmlari va mazmunini ochib beradigan 
umumiy abstrakt chizma ana shunday.
Tayanch iboralar: 
Sikl, trayektoriya, faza, Xett, Misr, qo'shimcha emisssiya, 
investitsiyalar, g'oyalar, texnologik tizimlar, uklad, konsepsiyalar, mafkurachilar, 
potensial yadro, depressiya fazasi.
Savol va topshiriqlar
1. Jahon sivilizatsiyalari almashuvi qanday sodir bo'ladi?
2. Jamiyatning bir tarixiy bosqichdan boshqasiga o'tishning birinchi manbai 
nima?
3. Dunyo sivilizatsiyalar almashuvi mexanizmini tavsillang?
4. Jahon sivilizatsiyalarining almashuvi o'tish davrining bosqichlarini va 
mazmunini ochib bering?
5. O'tish davri nima bilan tugallanadi, uning yakunlari qanday?
TARIXIY PROGRESSNING SPIRAL O'RAMLARI.
Insoniyat tarixini hisobi qaysi lahzadan boshlanadi? 
Bu savolga turli javoblar 
beriladi. Odatda jamiyat tarixini bundan 1,5-2 min yil oldin paleolitdan boshlangan, 
Bu davr hozirgi odamning ajdodi tosh qurolni tayyorlay boshlagan ibtidoiy jarnoa 
formatsiyasidan o'rganiladi.
Ba'zi olimlar qadimgi dunyo tarixini qadimgi tosh davri oxiridan, taxminan 40 
ming yil aw al 
“aqlli odam” 
paydo bo'lganidan olib boradi. Bu “odam” umg'i 
evotyutsiyasida ulkan to’ntarish edi. Lekin birinchi o'ttiz ming yillikda ibtidoiy odam 
mehnat faoliyati bilan shug'ullansada, tabiatga qaram holda bo’ldi va tirikchilik 
vositasini ishlab chiqara olmadi. “Aqlli odam mehnat qilishni bildi va buning uchun 
eng oddiy qurollarni yasashni o’rgandi. Lekin qadimgi tosh davrining so'nggidan u 
yana uzoq o'zining tarixini o'ttiz ming yilida - hali yana... tabiat ne'matlarini o’zlari 
ishlab - chiqargan qurol yordamida o'zi uchun oldi, lekin uning takomillashgan 
turini yangidan qayta ishlab chiqarmadi...” Inson terimchilik, ovchilik va baliqchilik 
bilan shug'ullandi.
...o'zini mavjudligini qo'llab - quwatlab turish uchun, o'shanda nafaqat 
ishlab-chiqarish, mehnat qurollarini qayta takomillashishi ham kerak edi, o'zlari 
tabiatdan oladigan mahsulotlarini o'zlari qayta ishlab - chiqara 
olmas edilar. 
(24.T.1C.31). Bu davmi insoniyat tarixini boshlanishi deyish mumkinmi?
Jamiyat tarixining mazmunini sinfiy kurash tashkil etadi, bu taxminan besh -olti 
ming yil oldin va hukmron sinfnini ifodalaydigan davlami paydo bo’lishidan tarix 
hisobi boshlanadi degan fikr ham bor. 
Karl Yaspers 
tarixgacha bo'lgan davmi farq 
qiladi va taxminan 5000 yil bizga ma lum tarixni hujjatli ma'lumotlari bilan qachon 
“birdaniga birvaqtda yer sharining uch hududida qadimgi madaniyatlar shakllanadi. 
Bu