O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus

Preslangan novvoylik achitqilarini ishlab chiqarish.  Presslangan novvoylik achitqilari – 
etishtirilayotgan  muhitidan  (mikroorganizmlar  o’stiriladigan  suyuq  oziqaviy  muhit)  ajratilgan, 
yuvilgan va presslangan achitqi hujayralaridan iborat. 
Achitqilarni o’stirish  uchun  eritilgan melassa oziqaviy muhit bo’lib xizmat qiladi. Melassa 
(lavlagidan  shakar  ishlab  chiqarishdagi  chiqindi)  -  konsistensiyasi  qora  rangli  quyuq  suyuqlikdir.  
Melassaning tarkibida 45-50 %  saxaroza, 12 % azotli moddalar va 10 % mineral moddalar mavjud.  
Achitqi  ishlab  chiqarish  korxonalarida  melassa  suv  bilan  aralashtiriladi,    nordonlashtiriladi,  
achitqilarga  kerakli  bo’lgan    azot  va  fosfor  tuzlari  (melassa  tarkibida  mavjud  bo’lmagan) 
qo’shimcha tarzda qo’shiladi. 
Achitqilarni  etishtirish  ikki  bosqichdan:    ona  va  tovar  achitqilarni  tayyorlashdan  iborat 
bo’ladi. 
Ekilgan  achitqilarni  olishda  oziqaviy  muhitga  ekishda  qo’llaniladigan  achitqilar  ona 
achitqilar deyiladi. 
Ekilgan achitqilar tovar achitqilarni olishda  ekish  materiali bo’lib hisoblanadi. 
Tovar  achitqilar  -  standart  talablariga  javob  beradigan  va  ishlatishga  tayyor  bo’lgan 
mahsulot hisoblanadi. 
Ona achitqilarni etishtirishda qo’llaniladigan achitqi avlodlari  yaxshi  ko’tarish  kuchiga (45 
min gacha) va maltozani  yuqori  faollikka bijg’itish qobiliyatiga ega bo’lishi kerak. 
Tovar  achitqilar  ona  achitqilarni  o’stirish  jihozlarida    oziqaviy  muhitlarda  o’stirish  yo’li 
bilan  tayyorlanadi.  Achitqilarni  quyultirilgan  muhitlarda  (5-6    %    qand    mavjud    bo’lgan)  
ko’paytirish  achitqilarning    sifatini  va  achitqi  o’stirish  jihozlarining  unumdorligini  oshiradi. 
Achitqilar  14-20  soat  davomida  oziqaviy  muhitga    uzluksiz  havo  berib  (kislorod  hujayralarning 
o’sishini  tezlashtiradi)  ko’paytiriladi.  Achitqilar  o’stirish  tugallangandan  so’ng  o’stirish  muhiti 
separatsiyalanadi. 
Quyukligi  150  g/l  bo’lgan  achitqi  suspenziyasi  birinchi    separatsiyadan    so’ng    sovuq  suv 
bilan  yuviladi  va  ikkinchi  separatsiyalashga,  keyin  uchinchisiga  yuborilib  400-600  g/l  gacha  
quyultiriladi.    Keyin  achitqi    suspenziyasi  4-8  °C  gacha    sovutilib,    filtr-presslarda  yoki  vakuum-
filtrlarda namligi 75 % ga etgunicha quyultiriladi. 
Bundan keyin  achitqilar shakl berish mashinasiga kelib tushadi. Ba’zi hollarda achitqilarga  
kerakli  konsisitensiyaga ega  bo’lish uchun biroz miqdorda suv yoki ularga elastiklik berish uchun  
0,1 % miqdorda o’simlik moyi qo’shiladi. 
Avtomatlar  yordamida  presslangan  achitqilarga  1000,  500,  100,  50  g  massaga  ega  bo’lgan 
to’g’ri burchakli g’o’lachalar shakli beriladi. Achitqilar g’o’lachalari toza, quruq, begona hidga ega 
bo’lmagan  yog’och  yashiklarga  taxlanadi.    Tayyor  bo’lgan  mahsulotlar  harorati  2-4  °C  bo’lgan 
sovutgichlarga saqlashga yuboriladi. 

---

 
12 
Ilg’or  korxonalarda  tarkibida  43  %    qand  bo’lgan  1  t  melassadan  namligi  75  %    bo’lgan 
achitqilarning amaldagi chiqishi 750-760 kg ni tashkil qiladi. 
Presslangan achitqilarning  sifatiga  qo’yiladigan   talablar. 
Maxsuslashtirilgan  achitqi  ishlab  chiqarish  korxonalarida  tayyorlanayotgan  achitqilardan 
tashqari,  spirt  ishlab  chiqarishda  melassa-spirt bijg’itmasidan ishlatilgan achitqilarni ajratish yo’li 
bilan olingan achitqilardan ham  foydalaniladi.  Spirt  achitqilarining  sifati  novvoylik achitqilarining 
sifatidan  ancha  past.  Ularning  saqlashdagi  chidamliligi  past  va  maltoza  bijg’itish  faolligi  ham 
yomon. 
Sifatli  presslangan  achitqilar  qo’yidagi  organoleptik  ko’rsatkichlarga  ega  bo’lishlari  kerak: 
rangi  sarg’ish  kulrang;  konsistensiyasi   zich, sindirilganda ushoqlanadigan bo’lishi,   surkalmasligi 
kerak. 
Fizik-kimyoviy  ko’rsatkichlariga    ko’ra    presslangan    achitqilar  qo’yidagi  talablarga  javob 
berishi kerak: 
 
Namligi, % ko’p emas 
 75 
Ko’tarish kuchi, minut, ko’p emas 
 75 
100 g  achitqilarning kislotaliligi, mg sirka kislotasi  
 hisobida, ko’p emas:  
   ishlab chiqarilgan kuni 
   0 dan  4 °C  gacha bo’lgan haroratda 12 sutka 
   saqlangandan va tashilgandan so’ng 
 
 
120 
 
300 
Chidamliligi, soat,  maxsuslashtirilgan korxonalarda 
   chiqarilgan achitqilar uchun, kam emas  
   spirt ishlab chiqarish korxonalar chiqargan achitqilar uchun 
 
 60 
 48 
Achitqilarning  namligi  qanchalik  past  bo’lsa,    ularning  sifati  va  saqlash  vaqtidagi 
chidamliligi ham shunchalik yuqori bo’ladi. 
Presslangan    achitqilar    xamirni  etiltirish  uchun  un  massasining  0,5-5  %  miqdorida 
ishlatiladi. 
Presslangan achitqilarni  saqlash havoning 1-4 °C haroratda va 80-95 %  nisbiy namligida 
sovutish  xonalarida  saqlanadi.    Sovutish  xonasi  ortiqcha  namlikni  olib  ketish  uchun  shamollatilib 
turishi kerak. Namlikning pasayishi natijasida achitqi g’o’lachalarining massasi kamayishi mumkin. 
Achitqilar  hujayralarning  hayot faoliyatini susaytiruvchi past haroratlarda yaxshi saqlanadi. 
Muzlatilgan achitqilarni ishlatishdan 4-6 °C haroratda  sekinlik bilan  eritish kerak.   
Achitqilar  uzoq  masofalarga  2-4  °C  gacha  sovutilgan  holda  izotermik  vagonlarda,  0-4  °C 
haroratgacha sovutilgan holda refrijeratorlarda tashiladi.