O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus

 

1.2§.Arifmetika tarixiga oid ma’lumotlar. 

 Arifmetika  sonlar  haqidagi  fandir.  “Arifmetika”  degan  nom  “son”  ma’nosini 

bildiradigan  grekcha  “artimos”  (boshqacha  aytilishi  “arifmos”)  so’zidan  olingan. 

Arifmetika  sonlarining  eng  soda  xossalari  va  hisoblash  qoidalari  o’rganiladi. 

Sonlarning murakkabroq xossalari sonlar nazariyasida o’rganiladi.  

O’nli sanoq sistemasi. 

Hozirgi  zamon  rus  tilida  shuningdek  boshqa  ko’p  xalqlarning  tillarida 

milliongacha  bo’lgan  hamma  sonlarning  nomlari  quyidagi  37  ta  sonning  nomini 

bildiruvchi 37 ta so’zdan tuzilgan: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 

18, 19, 20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90, 100, 200, 300, 400, 500, 600, 700, 800, 900, 

1000 (o’zbek tilida esa bu sonlar atash ucun quydagi 20 ta sonni otini bildiruvchi, 

atovchi 20 ta so’z kerak bo’ladi: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 20, 30, 40, 50, 60, 70, 

80, 90, 100, 100. masalan, to’qqiz yuz o’n sakkiz ming yetti yuz qirq ikki. Bu xil 

so’zlar  ifoda  qiladigan  sonlarning  asosida  10  soni  yotadi.  Shuning  uchun  ham 

bizning sanoq sistemamiz o’nli sanoq sistemasi deb ataladi. Bunda 10 sonining bu 

qadar 

kattta 

ahamiyatga 

ega 

bo’lishiga 

sabab 

shundaki, 

qo’limiz 

barmoqlarimizning  soni  10  ga  teng.  Turk  tillarida  (ozarbayjan,  o’zbek,  turkman, 

qozoq, tatar, turk va boshqalarning tillarida ) 20, 30, 40 va 50 sonlarining nomlari 

boshqacha  bo’lib,  60,  70,  80,  90,  sonlarining  nomlari  6,  7,  8,  9,  sonlarining 

nomlaridan tuzilgan  (oltmish, yetmish, sakson, to’qson  )  mug’illarda aksincha 20, 

30,  40,  50,  sonlarining  nomlariumumiy  qoida  bo’yicha  tuzilgan  60,  70,  80,  90, 

sonlarining  nomlari  esa  boshqacha  .  Franso’z  tilida  20  va  80  sonlari  o’nli 

bo’lmagasn sistemadagi nomlari bilan atalib kelinmoqda, masalan, 80 franso’zcha 

guatvevingt  ya’ni  to’rtta  yigirma  deb  ataladi.  Bu  qadimgi  yigirmali  sanoq 

sistemasining  (qo’l  va  oyoqlardagi  barmoqlari  soniga  asoslangan  sistemasining) 

qoldig’idir.  

 Lotin  tilida  ham  80  sonning  nomi  o’nli  sanoq  sistemasiga  aloqasiz  nomdir 

(viginti).  80  ning  nomi  esa  o’nli  sanoq  sistemasiga  asoslangan  (astoginta);  u  8 

(asto) dan kelib chiqqan.18 va 19 sonlarining nomlari esa 20 soniga bog’liq holda 

–  ayirish  yo’li  bilan  tuzulgan:  20-2  va  20-1  ya’ni  “ikki  kam  yigirma  “,”bir  kam 

yigirma”.  200,  300,  400,  500,  600,  700,  900  sonlarining  nomlari  hozirgi  zamon 

barcha tillarda o’nli sanoq sistemasi asosida tuziladi..