O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti qo’lyozma huquqida

Qadriyatlar - eng qimmatli ma’naviy boylik bo`lib, inson uni haqoratlanishi va tahqirlanishidan himoya qiladi, saqdaydi. Odatda qadriyatlarning umuminsoniy, biron ijtimoiy guruh qadriyatlari va shaxsiy turlari farqlanadi. Umuminsoniy qadriyatlar inson qaerda yashashidan, boyligidan, mansabidan va boshqa xususiyatlaridan qat’iy nazar, doim ardoqlanadigan mazmundir, masalan - tinchlik, hayot, ozodlik, birdamlik, mas’uliyat, oriyat. Ijtimoiy guruh qadriyatlari bir guruh insonlar uchun qadrli va boshqa bir guruh tomonidan e’tiborsiz ma’naviy boylik bo`lib, milliylik, yoshlik va keksalik, oilaviy, siyosiy, hududiy orientirlardan iborat.
Shaxsiy qadriyatlar deb, ayni shaxsga tegishli qadriyatlarning o`ziga xos majmuiga aytiladi. Har bir insonning ichki dunyosida sanab o`tilgan qadriyatlarning hamma guruxi mavjud. sanalgan uch guruh qadriyatlarning o`zaro uyg`unlashuvi shaxs va jamiyat o`rtasidagi muvofiqlikni belgilaydi. Agar shaxsiy qadriyatlar ro`yxatida umuminsoniy va guruhiy qadriyatlar yetakchi bo`lsa, insonning jamiyatdagi o`rni va hayoti nihoyatda yengil va ravnaqlidir. Aks holda, inson ichki dunyosida uchraydigan turli guruh qadriyatlari o`rtasidagi nomuvofiqlik shaxsda ichki tug`yon va nizoni keltirib chiqaradi.
Ustanovka- bu ibora psixologiyada inson xatti-harakatining anglanmagan programmasi sifatida tushuniladi. Inson doimiy bajaradigan xatti-harakat dastavval anglanilgan holda amalga oshadi va u takrorlangani sari beixtiyor, avtomatlashgan holatga o`tib boradi. Aynan shunday anglanilmagan harakat rejasi ustanovka deb ataladi. Xodimdagi maqbul harakatlar muntazam takrorlanishi natijasida unda maqsadga muvofiq faoliyat ustanovkasi shakllanadi. Binobarin, xodimning doimiy faoliyati va xulqini kuzatgan holda unda qay mazmundagi ustanovkalar ustuvor ekanligi haqida xulosa chiqarish mumkin.
Piramida shaklida tasvirlangan shaxs tizimining asosiy psixologik mazmuni shundan iboratki, inson hayotining mazmuni bo`lmish missiyasi va e’tiqodi, pastki qatlamda turuvchi qadriyat va ustanovkalar asosida shakllanadi. Qadriyat esa, o`z navbatida, inson qadrlovchi orientir sifatida ustanovkalarning rivojlanish natijasidir. Qatlamlar o`rtasidagi bunday bog`liqlik inson faoliyatiga ma’lum ma’no kiritadi va hatto inson ichki dunyosini bir butun, yaxlit tarzda tushunish imkonini beradi. Gap shundaki, komil insonning hayotidagi hamma qatlamlar bir-biri bilan uyg`unlashgan holda namoyon bo`ladi. Demak, uning qilayotgan ishlari qadriyatlariga mos keladi, e’tiqodiga va hayotdagi asosiy maqsadi bo`lmish missiyasiga qarshi chiqmaydi.