O’zbekistоn respublikasi Оliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi

1) Голжи комплекси; 2) Пластида; 3) Эндоплазматик тўр; 4) Ядро; 5)Митохондрия; 6) Лизосома.

4	1	2	3	5	6

4. 
   Бир ва икки мембранали органоидларга мос рақамларни жадвалнинг ўнг томонига ёзинг?
   

1) Голжи комплекси; 2) Пластидалар; 3) Эндоплазматик тўр; 4) Ядро; 5)Митохондрия; 6) Лизосомалар; 7) Вакуолалар.

Ҳужайра органоидларининг турлари	Жавоб рақамлари
Бир мембранали органоидлар	2,4,5
Икки мембранали органоидлар	1,3,6,7

5. 
   Қуйидаги фикрларнинг қайсилари тўғри?
   

1. 
   Ядро ирсий ахборотларни сақлайди.
   
2. 
   Пластидалар барча ҳужайраларда учрайди.
   
3. 
   Органоид-ҳужайранинг доимий дискрет қисми бўлиб, маълум тузилиш, кимёвий таркиб ва вазифага эга.
   
4. 
   Митохондрия фақат ҳайвон ҳужайрасига хос органоиддир.
   
5. 
   Митохондрия ярим автоном тузилма бўлиб, мустақил оқсил синтезловчи аппаратга эга.
   

Жавоб: а), c), э)

6. 
   Қуйидаги фикрларнинг қайсилари тўғри? Жавоблар жадвалига “ҳа”, “ёъқ” жавобларини киритинг?
   

1. 
   Ядро ирсий ахборотларни сақлайди.
   
2. 
   Пластидалар барча ҳужайраларда учрайди.
   
3. 
   Органоид-ҳужайранинг доимий дискрет қисми бўлиб, маълум тузилиш, кимёвий таркиб ва вазифага эга.
   
4. 
   Митохондрия фақат ҳайвон ҳужайрасига хос органоиддир.
   
5. 
   Митохондрия ярим автоном тузилма бўлиб, мустақил оқсил синтезловчи аппаратга эга.
   

а)	б)	c)	д)	э)
ҳа	йўқ	ҳа	йўқ	Ҳа

7. 
   Органоидларни хусусиятлари билан жуфтланг?
   

	Ядро	А	ҳужайранинг доимий дискрет қисми бўлиб, маълум тузилиш, кимёвий таркиб ва вазифага эга.
	Митохондрия	Б	фақат ўсимлик ҳужайраларида бўладиган органоид ҳисобланади
	Пластидалар	C	ярим автоном тузилма бўлиб, мустақил оқсил синтезловчи аппаратга эга.
	Органоид	Д	барча эукариот тирик организмларда бўлади, ирсий ахборотларни сақлайди.

1Д

2C

3Б

4А

Жавоб:

8. 
   Берилган расмда ядронинг қисмларига мос рақамни ёзинг?
   

	Ядро қисмлари	Рақамлар
	Хроматин	5
	Ядро мембранаси	1
	Ядроча	4
	Ядро поралари	2
	кариоплазма	3

9. 
   Берилган расмда митохондриянинг қисмларига мос рақамни ёзинг?
   

	Рақамлар'>Митохондрия қисмлари	Рақамлар
	Ферментлар	3
	Рибосомалар	1
	Кристалар	2
	Ташқи мембрана	6
	Ички мембрана	4
	ДНК занжири	5

10. 
    Пластидаланни хусусиятлари билан жуфтланг?
    

	Хлоропласт	А	Рангсиз пластида бўлиб, заҳира моддаларда учрайди
	Хромопласт	Б	Яшил пластида бўлиб, фотосинтез жараёнода иштирок этади.
	Лейкопласт	C	Рангли пластида бўлиб, гул, мевалар ва поя, баргларда учрайди

Жавоб:

1Б

2C

3А

11. 
    Қуйидаги фикрларнинг қайсилари тўғри? Жавоблар жадвалига “ҳа”, “ёъқ” жавобларини киритинг?
    

а) Рибосома- ҳамма ҳужайрага хос мембранасиз органоиддир.
б) Ҳужайраларда “таянч-ҳаракат” тизими мавжуд эмас.
c) Лизосомалар-ўсимлик ҳужайраларида учраб, оқсил синтезида иштирок этади.
д) Ҳазм бўлмаган қолдиқларнинг ташқи муҳитга ажралиши экзоситоз деб аталади.
э) ҳужайра марказининг вазифаларидан бири- бўлиниш дукини шакллантиришдир.

а)	б)	c)	д)	э)
ҳа	йўқ	йўқ	ҳа	Ҳа

12. 
    Расмда берилган рақамларга мос номларни ёзинг?
    

	Рақамлар	Рақамларга мос номларни киритинг
	1
	2
	3
	4

Жавоб:

	Рақамлар	Рақамларга мос номларни киритинг
	1	Цитоплазматик мембрана
	2	Микронайчалар
	3	Микрофлиментлар
	4	Митохондрия

13. 
    Тушириб қолдирилган жумлани тўлдиринг?
    

Эндоплазматик тўр-бир мембранали ўзаро боғлиқ _________________'>______ __________ дан иборат органоиддир.
Жавоб: Эндоплазматик тўр- бир мембранали ўзаро боғлиқ тузилмалар тизимидан иборат органоиддир.

14. 
    Қуйида берилган органоидлардан икки мембранали органоидларни ажратинг?
    

1) Голжи комплекси; 2) Пластидалар; 3) Эндоплазматик тўр;
4) Ядро; 5)Митохондрия; 6) Лизосомалар; 7) Вакуолалар.
Жавоб: 2,4,5

15. 
    Трофик ва пигментли киритмаларга мос рақамларни жадвалнинг ўнг томонига ёзинг?
    

1) крахмал; 2) гемоглобин; 3) меланин; 4) оқсил; 5)хлорофиль;
6) караитиноидлар; 7) глукоген; 8) липидлар

Ҳужайра киритмаларининг турлари	Жавоб рақамлари
Трофик киритмалар	1,4,7,8
Пигментли киритмалар	2,3,5,6

16. 
    Тушириб қолдирилган сўзларни ёзинг?
    

Ҳазм бўлмаган қолдиқларнинг ташқи муҳитга ажралиши _________ деб аталади.
Жавиб: Ҳазм бўлмаган қолдиқларнинг ташқи муҳитга ажралиши экзоситоз деб аталади.

17. 
    Донадор ва силлиқ эндоплазматик тўрнинг функцияларига мос рақамларни жадвалга киритинг?
    

1)оқсил синтези; 2) углевод синтези; 3)липидлар синтези; 4)трансформасия; 5)синтезланган оқсилни ГКга ҳаракатини таъминлаш; 6)моддалар транспорти; 7)мембраналарни бошланғич шаклланиши.

Эндоплазматик тўр турлари	Жавоб рақамлари
Силлиқ	2,3,6,7
Донадор	1,4,5

18. 
    Киритмаларни вазифаси билан жуфтланг?
    

	Хлорофиль	А	Энергетик вазифани бажаради.
	Гемоглобин	Б	Озуқавий киритма
	Углевод	C	Газ алмашинувида иштирок этади
	Крахмал	Д	Фотосинтез жараёнида қатнашади

Жавоб:

1Д

2C

3Б

4А

19. 
    Қуйидаги фикрларнинг қайсилари тўғри?
    

а) Рибосома- ҳамма ҳужайрага хос мембранасиз органоиддир.
б) Ҳужайраларда “таянч-ҳаракат” тизими мавжуд эмас.
c) Лизосомалар-ўсимлик ҳужайраларида учраб, оқсил синтезида иштирок этади.
д) Ҳазм бўлмаган қолдиқларнинг ташқи муҳитга ажралиши экзоситоз деб аталади.
э) ҳужайра марказининг вазифаларидан бири- бўлиниш дукини шакллантиришдир.

Жавоб: а), д), э).

20. 
    Тушириб қолдирилган сўзларни ёзинг?
    

Маълум тузилиш, кимёвий таркиб ва вазифага эга бўлган ҳужайранинг доимий дискрет қисми ____________________ деб аталади.

Жавоб: Маълум тузилиш, кимёвий таркиб ва вазифага эга бўлган ҳужайранинг доимий дискрет қисми органоид деб аталади.

2.2. Ҳужайранинг умумий органоидлари модули юзасидан ўқувчиларнинг ўқув – билиш фаолиятини фаоллаштириш йўллари (кейслар тўплами, амалий топшириқлар)
Кейс топшириқлари.
1. Кейс баёни: Ўсимлик ҳужайраси таркибидаги пластидалар умумий органоидларга кирса-да ҳайвон организмида деарли учрамайди . Иккинчидан пластидалар ҳужайра митохондриялари каби ярим мустақил органоид ҳисобланади.

Кейс саволлари: Пластидаларнинг тузилишидаги қайси хусусиятлар умумий органоидлар қаторига қўшишга асос бўлади .
-Митохондрияга ўхшаш томони қайсилар.
-Ярим мустақил органоид дейилишига сабаб нима?
Кейс тахлили: Пластидалар ва митохондриялар тузилиши ва вазифаси жиҳатидан, бажарадиган функциясига кўра бир бирига ўхшаш бўлади. Тузилишини ўхшаш томони, қўш мембранали, ўзининг РНК га эга, бўлиниб қўпаяди. Вазифаси ва функцияси; энергияни ўзлаштиради,энергия ҳисобига АТФ ҳосил қилади.
Манба: Маъруза матнидан “Умумий органоидлар” мавзуси, С. Тўйчиев, Н. Ташманов, Цитология, эмбриология, гистология дарслиги 2005 йил.
Ўқувчиларга методик кўрсатма:
1. Манбадан “Умумий органоидлар” мавзусини диққат билан ўқиб чиқинг.
2. Пластидалар қандай ҳосил бўлишини аниқланг.
3. Митохондрия ва пластидаларнинг функцияларини аниқланг.
вариантингизни яратинг.
5. Жавоб вариантингизни кичик гурухнинг бошқа вакиллари билан муҳокама қилинг ва умумий жавоб вариантингизни шакиллантиринг.
Кейсни ечиш жараёни: Манбадан “Ҳужайранинг умумий органоидлари” мавзусини диққат билан ўқиб чиқади, пластидаларни шакилланишини, митохондрияни ҳосил бўлишини аниқлайди. Уларни ҳужайрадаги функциясини аниқлайди, ўзлаштирилган билимлар асосида кейс саволларига жавоб вариантини яратади, жавоб вариантини кичик гурухнинг бошқа вакиллари билан муҳокама қилади ва умумий жавоб вариантини шакиллантиради.
Кейс ечими: (Ўқувчилар вариантлари).
Ўқитувчининг ечими: Ҳужайралар шакилланишида икки хил қарашлар мавжуд. Шуларнинг бири симбиогенез назарияси бўлиб, у асосан митохондрия ва пластидаларнинг тузилиши, вазифаси, тараққиёти бошқа хусусиятларига асосланган. Кўш мембранали мустақил органоид. Моддалар алмашинувида фаол иштирок этади.
Пластидалар қўш мембранали органоидлар қаторига кириб,ўзининг мустақиллигига эга, яъни бўлиниб, куртакланиб кўпаяди, тиллакоидларини мустақил ярата олади, ўзининг хусусий ДНК ва РНК га эга.
-Митохондриялар ҳам шундай ҳусусиятга эга. Уларда ҳам қўш мембрана бўлиб ўзининг хусусий ДНК ва РНК сига эга ярим автаном органоид.
- Ҳар иккала органоидни ўхшаш томони: энергия хисобига фаолият кўрсатади. Бири қуёш энергиясини боғланган кимёвий энергияга айлантирса, митохондрия боғланган кимёвий энергияни пластик ёки кинетик энергияга айлантиради.