O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti magistratura bo‘limi qo‘lyozma huquqida udk: 336. 71

II. BOB. O‘ZBEKISTON BANKLARIDA KONVERSION 
OPERATSIYALARNI AMALGA OSHIRISH VA ULAR AUDITINING 
AMALDAGI TAHLILI
 
2.1.
Tijorat banklarida jismoniy va yuridik shaxslar bilan konversion valyuta 
operatsiyalarini amalga oshirish tartibi va uning amaldagi holatining tahlili 
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2018 yil 28-
apreldagi 16/9-sonli qaroriga muvofiq “Tijorat banklarida jismoniy shaxslar bilan 
valyuta ayirboshlash operatsiyalarini amalga oshirish tartibi to‘g‘risidagi”gi nizomi 
ishlab chiqilgan. Hozirgi kunda tijorat banklarida jismoniy shaxslarga valyuta 
ayirboshlash 
operatsiyalari 
valyuta 
ayirboshlash 
shoxobchalari, 
chakana 
amaliyotlar kassalari, avtomatlashtirilgan bank shoxobchalari, bankomatlar, 
maxsus dastur hamda tijorat banklarining tegishli tarkibiy bo‘linmalari orqali 
mazkur Nizomda belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Tijorat banklari tomonidan valyuta ayirboshlash operatsiyalarini amalga 
oshirish bank rahbarining buyrug‘iga asosan bankning tegishli tarkibiy 
bo‘linmasiga yuklatiladi. Tarkibiy bo‘linmada to‘lov terminallari, hisoblash 
texnikasi, tegishli dasturiy ta’minotga ega bo‘lgan banklararo yagona elektron 
ulangan kompyuter texnikasi, telefon aloqasi, yonmaydigan temir seyf, yong‘in 
xavfsizligi signalizatsiyasi va videokuzatuv kameralari bo‘lishi lozim. 
Rezident jismoniy shaxs chet el valyutasini sotib olish uchun tijorat 
bankining tarkibiy bo‘linma mutaxassisiga ariza hamda shaxsini tasdiqlovchi 
hujjatini, YaTT esa qo‘shimcha ravishda davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligi 
to‘g‘risidagi guvohnomasini taqdim etadi hamda tarkibiy bo‘linma mutaxassisi 
hujjatlardan nusxa oladi va aslini qaytarib beradi.
Tarkibiy bo‘linma tomonidan rezident jismoniy shaxsga chet el valyutasi 
bankning chakana amaliyotlar kassasiga topshirilgan naqd milliy valyuta yoki bank 
kartasidagi yoxud depozit hisobvarag‘idagi milliy valyuta miqdori doirasida sotish 
operatsiyasi amalga oshiriladi. Agar mijozning shaxsiy kartasi mavjud bo‘lmagan 
taqdirda, bo‘lim mutaxassisi unga plastik kartalar bo‘limiga murojaat etib, o‘z 
nomiga belgilangan tartibda shaxsiy karta ochishni taklif etadi. 

---

34 
YaTT chet el valyutasini sotib olish uchun pul mablag‘larini o‘zining 
tegishli hisobvarag‘idan o‘tkazadi. 
Chet el valyutasi uchun to‘lov rezident jismoniy shaxs yoki YaTT 
tomonidan milliy valyutada tijorat bankining operatsiya bajariladigan kundagi 
sotish kursida amalga oshiriladi va tegishli tasdiqlovchi hujjatning (chek va 
boshqa) asl nusxasi mijozga beriladi, nusxasi esa kunlik hujjatlarga tikib qo‘yiladi. 
Konversion bo‘limda quyidagi qat’iy hisobda turuvchi blanklardan 
foydalaniladi: 
−
09017-shakldagi ma’lumotnoma; 
−
09020-shakldagi ma’lumotnoma. 
Qat’iy hisobda turuvchi blanklar vakolatli bankning buyurtmasiga asosan, 
«Davlat belgisi» davlat-ishlab chiqarish birlashmasi tomonidan bir xil seriyaga va 
zarur himoya darajalariga ega bo‘lgan ikki nusxada tayyorlanadi. Qat’iy hisobda 
turuvchi blanklar va ulardagi rekvizitlarning to‘ldirilgan matnlariga tuzatishlar 
kiritish taqiqlanadi. Buzilgan, yirtilgan yoki boshqacha tarzda yaroqsiz holga 
kelgan qat’iy hisobda turuvchi blanklarning ikkala nusxasi ham bekor qilinadi 
hamda mutaxassisning shtampi va imzosi, bo‘lim shtampi bilan tasdiqlanadi. 
Rezident jismoniy shaxs yoki YaTTning tegishli ma’lumotlari tarkibiy 
bo‘linma mutaxassislari tomonidan elektron tizimga kiritiladi. Bunda mazkur 
Nizomning 2-ilovasiga muvofiq 09017-son shakldagi ma’lumotnoma ikki nusxada 
rasmiylashtiriladi. Ma’lumotnoma tarkibiy bo‘linma mutaxassisi va rezident 
jismoniy shaxs tomonidan imzolanib, unga mutaxassisning shaxsiy va tarkibiy 
bo‘linma shtamplari bosiladi.
Tarkibiy bo‘linma tomonidan 09017-son shakldagi ma’lumotnoma asosida 
mazkur Nizomning 3-ilovasiga muvofiq shakldagi 09008-son reestr yuritiladi. 
09017-son shakldagi ma’lumotnomaning bir nusxasi rezident jismoniy shaxsga 
yoki YaTTga beriladi, ikkinchi nusxasi rezident jismoniy shaxsning shaxsini 
tasdiqlovchi hujjati nusxasi (YaTTning davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligi 
to‘g‘risidagi guvohnomasi nusxasi) 09008-son reestr bilan birga kunlik hujjatlarga 
tikib qo‘yiladi. 

---

35 
Chet el valyutasi 09017-son shakldagi ma’lumotnoma va pul mablag‘lari 
to‘langanligi to‘g‘risidagi to‘lov hujjati asosida rezident jismoniy shaxsning yoki 
YaTTning xalqaro to‘lov kartasi hisobvarag‘iga o‘tkazib beriladi. 
Rezident jismoniy shaxsning yoki YaTTning xalqaro to‘lov kartasi mavjud 
bo‘lmaganda, bank va rezident jismoniy shaxs yoki YaTT o‘rtasida chet el 
valyutasida bank hisobvarag‘ini ochish to‘g‘risida ikki tomonlama shartnoma 
tuziladi hamda bank tomonidan shartnomaga asosan uning nomiga chet el 
valyutasida bank hisobvarag‘i ochiladi.
Shartnomaning bir nusxasi rezident jismoniy shaxs yoki YaTT beriladi, 
ikkinchi nusxasi kunlik hujjatlarga tikib qo‘yiladi. Shartnoma davlat tilida tuziladi, 
zarur hollarda, rus yoki qoraqalpoq tilida ham tuzilishi mumkin. 
Jismoniy shaxslar xalqaro to‘lov kartalaridagi mablag‘larni chakana 
amaliyotlar kassalari, valyuta ayirboshlash shoxobchasidagi to‘lov terminallari, 
avtomatlashtirilgan bank shoxobchasi yoki bankomatlar orqali naqd shaklda echib 
olishlari mumkin. Bunda jismoniy shaxsga naqd mablag‘lar bilan birga tegishli 
to‘lov hujjatlari beriladi. 
Rezident jismoniy shaxs yoki YaTTning o‘ziga tegishli bo‘lgan xalqaro 
to‘lov kartalaridagi chet el valyutasini tarkibiy bo‘linma orqali milliy valyutaga 
ayirboshlashlari mumkin. Bunda tarkibiy bo‘linmaning mutaxassisi tomonidan 
xalqaro to‘lov kartasining haqiqatda ushbu jismoniy shaxsga yoki YaTTga 
tegishliligi ekanligi uning shaxsini tasdiqlovchi hujjati asosida tekshiriladi. 
Tarkibiy bo‘linma rezident jismoniy shaxsning yoki YaTTning xalqaro 
to‘lov kartasidagi chet el valyutasini operatsiya amalga oshiriladigan kundagi chet 
el valyutasini sotib olish kursiga muvofiq bajaradi. Bunda rezident jismoniy shaxs 
yoki YaTTning xalqaro to‘lov kartasidagi chet el valyutasi doirasida, mablag‘lar 
to‘liq yoki qisman milliy valyutaga ayirboshlanishi mumkin.
Tijorat banki rezident jismoniy shaxsdan yoki YaTTdan chet el valyutasi 
sotib olinganligini tasdiqlovchi hujjatning asl nusxasini rezident jismoniy shaxsga 
yoki YaTTga beradi va nusxasi kunlik hujjatlarga tikib qo‘yiladi. 

---

36 
Chet el valyutasi tarkibiy bo‘linmaning mutaxassisi tomonidan tegishli 
ma’lumotlarni elektron tizimga kiritish orqali xarid qilinadi. Bunda mazkur 
Nizomning 4-ilovasiga muvofiq 09020-son shakldagi ma’lumotnoma ikki nusxada 
rasmiylashtiriladi. Ma’lumotnoma tarkibiy bo‘linma mutaxassisi va rezident 
jismoniy shaxs yoki YaTT tomonidan imzolanib, unga tarkibiy bo‘linma 
mutaxassisning shaxsiy va tarkibiy bo‘linma shtamplari bosiladi.
Ma’lumotnomaning bir nusxasi rezident jismoniy shaxsga yoki YaTTga, 
ikkinchi nusxasi mazkur Nizomning 5-ilovasiga muvofiq shakldagi 09021-son 
reestrga ilova qilinib, kunlik hujjatlarga tikib qo‘yiladi. 
Tarkibiy bo‘linma mutaxassisi tomonidan rezident jismoniy shaxsning 
shaxsni tasdiqlovchi hujjati nusxasi, YaTTning davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligi 
to‘g‘risidagi guvohnomasi nusxasi, to‘lov hujjatlari tijorat bankining tegishli 
bo‘linmasiga taqdim etiladi. Taqdim etilgan hujjatlarga asosan rezident jismoniy 
shaxsning xohishiga ko‘ra naqd shaklda yoki bank plastik kartasiga yoxud depozit 
hisobvarag‘iga, YaTTning hisobvarag‘iga milliy valyuta o‘tkazib beriladi.
Respublikamizda valyuta bozorini yanada erkinlashtirish hamda mukammal 
valyuta xizmatlari ko‘rsatilishini ta’minlash maqsadida, O‘zbekiston Respublikasi 
rezidentlari tomonidan banklarning valyuta ayirboshlash shahobchalari orqali chet 
el valyutalarini milliy valyuta – so‘mga erkin ayirboshlashlari hamda o‘zlarining 
milliy valyutadagi mablag‘lariga konversion kartalar orqali chet el valyutasini 
cheklanmagan miqdorda sotib olish mumkinligi ko‘rsatilgan. Shu munosabat bilan, 
O‘zmilliybank tomonidan valyuta amaliyotlari bo‘yicha xizmat ko‘rsatishda 
mijozlar manfaatlarini himoya qilish maqsadida quyidagi qulayliklarni joriy 
etmoqda. Jumladan, bank tomonidan chet el valyutasini sotib olishda: - AQSh 
dollari, Yevro, Angliya funt-sterlingi, Yaponiya yenasi hamda Shveysariya franki 
ko‘rinishidagi chet el valyutasidagi pul mablag‘lari bankning valyuta ayirboshlash 
shahobchalari orqali hech qanday cheklovlarsiz qabul qilinmoqda. Bank 
tomonidan chet el valyutasini sotishda: 

---

37 
- Chet el valyutasini sotib olish maqsadida ishlatiladigan konversion 
kartalarni rasmiylashtirish uchun amalga oshiriladigan to‘lov endi bor yo‘g‘i 50 
ming so‘mni tashkil qiladi;
- 
Mijozlarga 
qulaylik 
yaratish 
maqsadida, 
konversion 
kartani 
rasmiylashtirish jarayoni yanada tezlashtirildi; 
- Chet el valyutasini sotib olish uchun milliy valyutadagi mablag‘ ixtiyoriy 
ko‘rinishda, jumladan, naqd, bankda saqlanayotgan omonatlar, shuningdek milliy 
valyutadagi, konversiya qildiruvchi nomiga rasmiylashtirilgan so‘m plastik 
kartalardagi mablag‘lar ko‘rinishida taqdim qilinishi mumkin;
- Chet el valyutasidagi kartaning kamaytirilmaydigan qoldiq depoziti 70 
AQSh dollarini tashkil etadi. Bu mablag‘ karta egasiga tegishli bo‘lib, u chet el 
banklari tomonidan kartaga ko‘rsatilgan xizmat uchun mablag‘ yechib olinishi 
oqibatida karta balansining pasayib ketishi natijasida bank-emitent ko‘rishi 
mumkin bo‘lgan zararning oldini olish maqsadida yo‘lga qo‘yilgan bo‘lib, mazkur 
mablag‘ qoldig‘i karta yopilayotgan paytda karta egasiga qaytarib beriladi;
- Mijozlarimiz uchun muhim bo‘lgan yangilik: endi Milliy bank filiallari 
orqali mijozlar o‘zining konversion kartasidan yaqinlarining konversion kartasiga 
chet el valyutasidagi mablag‘larni o‘tkazishlari mumkin;
- Karta balansida mavjud bo‘lgan mablag‘lardan foydalanganlik uchun bank 
komissiyalari miqdori 5 foizdan 1 foizga tushirildi;
- Bank mijozlari o‘zlarining konversion kartadagi mablag‘larini O‘zbekiston 
Respublikasi hududidan tashqarida hech qanday cheklovlarsiz ishlatishlari 
mumkin. 
Bundan tashqari mijozlarga yanada qulay bo‘lishini ta’minlash maqsadida, 
bank filiallarining konvеrsion amaliyotlar va valuta ayirboshlash shaxobchalari 
hamda bank mijozlariga xalqaro plastik kartalarni qabul qiluvchi 188 ta (shundan 
70 ta bank mijozlariga) xalqaro valuta to‘lov tеrminallari bilan ta’minlandi. 
Shuningdеk, 2018 yil iyul oyida xarid qilingan 1 500 dona zamonaviy mobil 
to‘lov tеrminallarini bank filiallariga yetkazib bеrildi. 

---

38 
O‘zmilliybank tizimida faoliyat ko‘rsatayotgan bankomatlar soni 130 tani 
tashkil etib, shundan xalqaro plastik to‘lov kartalarini qabul qiluvchi bankomatlar 
soni 22 tani tashkil etadi. Ushbu bankomatlar asosan bank filiallari aeroportlar, 
tеmir yo‘l vokzallari, mеhmonxonalar hamda xorijiy mеhmonlar tashrif 
buyuradigan ob’yektlarga o‘rnatilgan. 
Bugungi kunda O‘zmilliybank hisob-kitob banki sifatida rеspublikamizning 
23 ta tijorat banki bilan Union Pay International (UPI) xalqaro plastik kartalar 
ekvaringi bo‘yicha shartnomalar imzolandi. 
Bank mijozlaridagi to‘lov tеrminallari orqali xalqaro plastik kartochkalardan 
to‘lovlar qabul qilinishini ta’minlash uchun 2018 yilning 1-avgust holatiga 17 150 
ta to‘lov tеrminallarini xalqaro to‘lov tizimlariga intеgratsiyalash ishlari 
yakunlandi. 
Eng muhim yangilik sifatida shuni aytish mumkinki, O‘zmilliybank 
tomonidan 2017 yilning noyabr oyidan boshlab, «Milliy» mobil ilovasi mijozlarga 
taqdim etildi. «Milliy» mobil ilovasi-bu nafaqat mobil telefon orqali pul 
mablag‘larini boshqarish uchun bir vosita, balki raqamli bankning rivojlanishida 
evolyutsion bosqich hamdir. «Milliy» mobil ilovasida mijoz mobil tеlеfon raqami 
orqali UzCard tizimidagi O‘zmilliybank yoki boshqa tijorat banklarining milliy 
valutadagi plastik kartalarini, shuningdеk O‘zmilliybankning VISA xalqaro plastik 
kartalarini biriktirgan holda bank xizmatlaridan foydalanish imkoniyati yaratildi. 
Bu ilova orqali pul o‘tkazish bo‘yicha xizmatlarning qiymati atiga 0,5 foiz hamda
o‘tkazma miqdoriga limit yo‘q
11
. 
Ta’kidlash joizki, hozirda joriy qilingan ana shu kabi mobil ilovalari orqali 
chet el valyutasini jismoniy shaxslarga sotish (onlayn-konversiya) bo‘yicha bank 
xizmati aholi o‘rtasida tobora ommaboplashib bormoqda. Bunda jismoniy shaxslar 
maxsus dasturni kompyuter qurilmasiga (shu jumladan, planshet, mobil telefon va 
boshqa qurilmalar) yuklab oladi hamda undan foydalanish shartlari bilan bog‘liq 
afertani aktseptlaydi. 
11
O‘zbekiston Respublikasi TIF Milliy banki rasmiy sayti 
www.nbu.uz
 ma’lumoti

---

39 
Tijorat bankining maxsus dasturdan foydalangan holda valyuta ayirboshlash 
operatsiyalarini amalga oshirishlari uchun rezident jismoniy shaxs nomiga bank 
kartasi va xalqaro to‘lov kartasi ochilgan bo‘lishi lozim. Bunda muayyan tijorat 
bankining maxsus dasturdan foydalanilganda, xuddi shu tijorat bankining xalqaro 
to‘lov kartasi foydalanuvchisining nomiga ochilgan bo‘lishi lozim.