1. Jismoniy shaxslar daromadlarim deklaratsiya usulida soqqa tortishni zarurligi va ahamiyati

Jismoniy shaxslarga daromadlar tog’risidagi deklaratsiya asosida soliq solish.

Reja;

1.Jismoniy shaxslar daromadlarim deklaratsiya usulida soqqa tortishni zarurligi va ahamiyati.

2.Ylllik daromad haqidagi deklaratsiya» taqdim etuvchi jismoniy shaxslar toifasi.

3.Deklaratsiyani to'ldirish tartibi soliq to‘lovchining majburiyatlari.

Jismoniy shaxslar daromadlarim deklaratsiya usulida soqqa tortishni zarurligi va ahamiyati.
Ish va undan ko‘p daromad manbaiga ega bo‘lgan jismoniy shaxslar daromadmi yil yakuni bilan deklaratsiyalashzaruriyati:

• 
  bninchidan, mamlakatimizda bozor iqtisodiyotiga o‘tishning boshlang‘ich bosqichlarida tadbirkorlik harakatiga keng yo‘l ochilgandan keyin, ularning turli joyda ishlab topadigan daromadlarim aniqlash, hisobga olish va tegishli tartibda soliqqa tortish;
  
• 
  ikkinchidan, soliqlaming eng bosh tamoyili - ularning barcha uchunbarobarliginita’minlash;
  
• 
  uchinchidan, mamlakatimizda jismoniy shaxslar daromad solig'ini hisoblashning o‘sib bomvchi tartibda hisoblash mexanizmining joriy etilishi ham ikki va undan ortiq daromad manbaiga ega bo‘lgan jismoniy shaxslarning daromadlarini yil yakuni bilan qayta deklaratsiyalash mexanizmini obyektiv zaruriyat qilib qo‘ydi.
  

Shuning uchun ham yilning oxirida ikki va undan ortiq daromad manbaiga ega bo‘lgan jismonrv shaxslar tomonidan taqdim etiladigan daromadlar haqidagi deklaratsiyalarga muvofiq, soliqqa tortish ayni shu shkalaga binoan amalga oshiriladi. Umuman, daromadlami deklaratsiyalash, o‘sib boruvchi yakunga ko‘ra soliq solish shkalasining afzalligini tasdiqlaydi. Bu narsa har xil mehnat faoliyati bilan shug‘ullanuvchi shaxslarning bir necha joydan daromad olish hollariga tegishhdir. Tabiiyki, bunday joylarning har birida ham ish haqi to‘lanish jarayonida tegishli soliq summalari belgilangan stavkalar bo‘yicha ushlab qolinadi. Shunday bo‘lsada, barcha jismoniy shaxslar o‘z daromadi haqidagi ko'rsatuvchi deklaratsiyani topshirishda yil davomida olingan barcha daromadlami ko'rsatishi kerak bo‘ladi. Bunday daromadlar, qayd qilib o‘tilganidek, jamlab chiqiladi va awal to'langan soliqlar summasi chegirib tashlanib, natyada, yil davomida jismoniy shaxsning asosiy va asosiy bo'lmagan boshqa barcha ish joylaridan olgan turli shakldagi ish haqlarining yig‘indisidan daromad solig'i qayta hisoblab chiqiladi. Natijada, soliq to‘lovchiga ortiqcha to‘lagan soliq summalan qaytariladi.

Bozor iqtisodiyotiga o‘tilishi bilan, odamiarda turli daromad manbalari paydo bo‘la boshladi, jumladan chet daviatlarda ham har bir shaxs ishlash orqali daromadlarga ega boilmoqda. Masalan, Davlat soliq qo‘mitasining ma’lumotlariga ko‘ra, 2000-yilda 3763 ta shaxs AQSh, Koreya va Germaniya davlatlarida ishlab erkin almashtiriladigan valyutada daromadga ega boiIganlar, biroq deklaratsiyataqdimetmagan.

Hisob-kitob qilinganda, ularning daromadlaridan juda katta miqdorlarda qo'shimcha soliq hisoblandi. Bu holat bizningcha, ishchi kuchi eksportini sekinlashtiradi va tabiiyki, mamlakatga valyuta oqimini kamaytiradi.

1999-yildan boshlab, tadbirkorlik bilan shug‘ulianuvchi jismoniy shaxslar uchun daromad solig‘i qat’i stavkalarda to'lanadigan bo‘ldi. Ushbu holat chekinishga olib keladi. Chunki daromad miqdoridan qat’i nazar, sohqqa tortish mexanizmi soliqqa tortishda tenglik tamoyilidan tadbirkorlar bir xil stavkalarda soliq to‘laydigan bo'Idilar.

Soliq to‘lovchilarning soliq sohasidagi bihm darajasi ham muammo bo‘lib turibdi. Hozirgi vaqtda soliq organlarida soliq axborot - maslahat markazlari mavjud. Barcha inspeksiyalarda navbatchi tdefonlar ishlab turibdi. Maxsus nashr “Soliq va bojxona xabarlari” gazetasi ham muntazam chop etilmoqda. Lekin, soliq toWhilar hozircha bu manbalardan yetarli darajada foydalanayotganlari yo‘q.

Jismoniy shaxslarni soliqqa tortishning umumdeklaratsiyalash tizimi joriy etilgach, soliq organlari qo‘shimcha ravishda 1-2 mln dona deklaratsiya qabul qiladilar. Bu soliq organlari kompyuter tarmog‘iga va ishchi kuchiga juda katta qo‘shimcha mehnat talab etadi. Shularm hisobga olgan holda, deklaratsiyalash tizimini tadbiq etishning quyidagi tartibmitaklifetishmumkin.

Respublika markazi quyidagi sektorlardan tashkil topadi:

• 
  o‘zga idoralardan soliq ma’lumotlarini olish va qayta ishlash sektori;
  
• 
  deklaratsiyalami qayta ishlash sektori;
  
• 
  soliq idoralariga ma’luraotlami jo‘natish sektori;
  
• 
  ma’lurnotlarni arxivlashtirish va saqlash sektori;
  
• 
  xizmatxarVsizliginisaqlash sektori;
  
• 
  soliq idoralar faoliyatini nazorat qilish va nmvofiqlashtirish sektori.
  

Deklaratsiyalami qayta ishlash viloyat markazi quyidagi sektorlardaniboratbo'ladi:

• jismoniy shaxslar daromadlarini soliqqa tortishni muvofiqlash-

tirishsektori;

• sotiq to‘lovchilarga axborotlar yuborish sektori;

•ma’lumotlami qayta ishlash sektori.

Deklarantlar bilan ishlash tuman byurosi quyidagi sektorlardan tashkil topadi:

• soliq toilovchilardan deklaratsiyalar qabul qilish sektori;

• 
  rua’lumotlami qabul qilish va soliq to'lovchilar bilan ishlash sekton;
  
• 
  ma’lumodar yig'ish va kiritish sektori.
  

Respublika markLmng vazifalari quyidagilardan iborat bo‘ladi:

• 
  deklaratsiyalami avtomatik ravishda qayta ishlash;
  
• 
  ma’lumotlami chop etish va sohq organlariga yuborish;
  
• 
  manbalardan ma’lumotlar olmishini nazorat qilish va muvofiq-lashtirish;
  
• 
  quyi soliq organlarida soliq deklaratsiyalar bo‘yicha ohb boriladiganishlarni nazorat qilish.
  

Viloyat markazining asosiy vazifalari quyidagilardan iboratdir:

• 
  tuman soliq organlarida deklaratsiyalar bilan ishlash ahvolini nazorat qilish;
  
• 
  respubhka markazidan ma’lumotlar qabul qilish va ularni tuman soliq organlariga va soliq to‘lovchilarga yetkazish;
  

• respublika markaziga ma’lumotlar yetkazib turish. Deklarantlar bilan ishlash tuman byurosining asosiy vazifalan quyidagilardan iborat:

• 
  deklarantlardan deklaratsiyalar qabul qilish;
  
• 
  ma’lumotlar qabul qilish va ularni qayta ishlash;
  
• 
  axborotlami qayd etish va kiritish; •deklaratsiyalami qayta ishlash;
  
• 
  soliq to‘lovchiiar o‘rtasida targ‘ibot-tashviqot ishlarini olib borish; axborodarni saqlash va arxivatsiya qilish.
  

Soliq xabamomalarini tayyorlash va tarqatish ishlarini uchastka soliq inspektorlan ohb boradilar. To‘lov manbaidan soliq ushlanib qolish imkoni bo'lmagan jismoniy shaxslar o‘zlari soliq organlariga soliq to‘lash uchun murojaat qilishlari lozim. Deklaratsiya to‘ldirgmigacha soliq rmqdorining 85% dan ko‘prog'i to‘langan bo‘lishi kerak. Soliq xabarnomalari yozma shaklda soliq to'lovcbiga yetkaziladi yoki pochta xizmati orqali keltirib beriladi. Bir (asosiy joydan) joydan daromad oluvchilar uchun, agar boshqa joydan daromad olmasalar, deklaratsiya to'ldirish rejimi tadbiq etUmaydi, chunki ular daromad manbaidan to'liq soliqqa tortiladilar.

Deklaratsiya qabul qilinayotganda, inspektor tomonidan ko‘zdan | kechirish yo‘li bilan nazoratdan o'tkaziladi, keyin kompyuterga kiritiladi. Deklaratsiyalarni qayta ishlash jarayoni o‘z ichiga quyidagi jarayonlarni qamrab oladi: bu tanlab olingan ma’lumotlar bilan deklaratsiyalarni solishtirish, deklaratsiya mazrauni bilan tanishish. Agar olingan deklaratsiya yuzasidan savollar tug'ilsa, deklaratsiya tekshirish bo‘limiga o‘tkaziladi. Binobarin, deklaratsiyalarning ichidan noto‘g‘ri to'ldirilganlari ajratib olinadi. Deklaratsiyalarni tekshirish bo'limining inspektori soliq toilovchiga tegishli bo'lgan barcha ma'hunotlaVni deklaratsiya bilan solishtirib chiqadi. Agar daromad kamaytirib ko‘rsatilish holati aniqlansa, unda deklaratsiyani chuqurroq tekshirish maqsadida, operativ boilhnga beriladi. Agar arzimas kichik kamchilik aniqlansa, soliq to'lovchi soliq organiga taklif etilib bmchilikbartarafetiladi.

Operativ bo‘lim inspektori joyiga chiqib, bank, moliya va boshqa tegishli tashkilotlar bergan ma’lumotlar bilan solishtirib, taftish o'tkazadi.

Agar deklaratsiya natijalariga ko‘ra, soliq qo‘shimcha hisoblansa, to'lov xabarnomasi yuboriladi. Agar soliq ortiqcha to'langan bo'lib chiqsa, soliqni qaytarishga tegishli hujjatlar tayyorlanadi. Yuqoridagilardan ma’lurn bo'ladiki, umumdeklaratsiyalash tizimi anchagina ko‘p mehnat va sarf-xarajat talab etadigan jarayondir. Binobarin, uni yanada mukammallashtirish uchun, birinchi navbatda, deklaratsiyalarni ro'yxatdan o‘tkazish, hisobga olish hamda soliq idoralari va boshqa davlat hokimiyat organlarining jismoniy shaxslarga doir faoliyatlarini muvofiqlashtirish mexanizmini takomillashtirish kerak. Bu jihatdan joriy etilayotgan yangiliklar mohiyatini o‘z vaqtida soliq to'lovchilarga tushuntirish mexanizmini yaratish, deklaratsiyalarni taqdim etish tartibini va muddatlarini, ularning e’tiborlariga yetkazish, deklaratsiyalarni topshirilmaganlik yoki noto‘g‘ri ma'lumot taqdim etganlik uchun javobgarlik choralari to‘g‘risidagi targ‘ibot va tashviqot ishlarini faollashtirish muhim ahamiyatga ega.

Deklaratsiyalash tizimini joriy etish juda katta axborotlar hajmiga ishlov berishni talab etadi. Shu bois, faoliyatning aynan shu uchastkasini to‘liq korapyuterlashtirish, sohq tushumlari to‘g‘risidagi ma'lumotlarga ishlov berishning yagona kompyuter tizimini omilkorlik bilan qo'llash, deklaratsiyalash tmmimng yagona axborot markazini yaratish darkor.

Oldimizga qo‘yiIgan masalalarni hisobga olgan holda bugungi kunda deklaratsiyalash tizimida ma’luraotlarga kompyuter ishlovi berish masalalari bilan shug‘ullanuvchi tashkiliy tuzilmani Davlat sohq qo‘mitasi huzunda barpo etish dolzarb hisoblanadi.