|
2.2. Tijorat banklarida konversion valyuta operatsiyalarining
buxgalteriya hisobi
Konversion bo‘limlarda chet el valyutasi bilan bog‘liq buxgalteriya
o‘tkazmalari O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2004 yil 17-iyulda 15/3-
son bilan ro‘yxatga olingan “O‘zbekiston Respublikasi tijorat banklarida
buxgalteriya hisobining hisobvaraqlari” rejasiga asosan amalga oshiriladi. Chet el
valyutasi bilan bog‘liq buxgalteriya o‘tkazmalari buxgalteriya hisobining
hisobvaraqlari rejasining 23122-“Xorijiy valyuta sotib olish uchun bank
kassalariga naqd pullarni topshirgan jismoniy shaxsning plastik kartalaridan
foydalangan holda o‘tkazilishi lozim bo‘lgan mablag‘lar” va 23516-“Xorijiy
valyuta sotib olish uchun jismoniy shaxslarning plastik kartalaridan o‘tkazilgan pul
mablag‘lari” tranzit hisobvaraqlari orqali amalga oshiriladi.
So‘mdagi plastik kartasi orqali konversion bo‘limda chet el valyutasi
sotilganda quyidagi buxgalteriya yozuvlari amalga oshiriladi:
1)
Dt-10101 “Aylanma kassasidagi naqd pullar”
14
O‘zbekiston Milliy axborot agentligi rasmiy sayti www.uza.uz ma’lumotlari
41
Kt-23122 “Chet el valyutasini sotib olish uchun bank kassasiga
topshirilgan naqd pullar bo‘yicha jismoniy shaxslarning plastik kartalariga
o‘tkazilishi lozim bo‘lgan pul mablag‘lari bo‘yicha tranzit hisobvarag‘i”
2)
Dt- 23122
Kt-22618 “Jismoniy shaxslarning plastik kartochkalari bo‘yicha
majburiyatlari” yoki 22617 “Pensionerlarning plastik kartochkalari bo‘yicha
majburiyatlar”.
3)
Dt-22618, 22617
Kt-23516 “Chet el valyutasini sotishda oluvchining hisobvaraqlariga
o‘tkazilishi lozim bo‘lgan plastik kartalardan kelib tushgan pul mablag‘lari”.
4)
Dt-17409 “Qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa to‘lovlar bo‘yicha
plastik kartalardan hisobdan chiqarilishi lozim bo‘lgan pul mblag‘lari bo‘yicha
tranzit hisobvaraqlari”
Kt-17101 “Valyuta pozitsiyasi hisobvaraqlari”
5)
Dt-23516
Kt-17409
6)
Dt-17101 “Valyuta pozitsiyasi hisobvaraqlari”
Kt- 22618 “Jismoniy shaxslarning plastik kartochkalari bo‘yicha
majburiyatlari”.
Bunda kun oxirida chet el valyutasini sotishdan tushgan jami tushum
aylanma kassadan zahiraga olinadi va Markaziy bank HKKM ga yuboriladi. Ya’ni
chet el valyutasini sotishdan tushgan jami tushum 23526 hisobvarag‘ining kredit
aylanmasiga teng bo‘ladi.
Misol tariqasida 23526- hisobvaraqning kredit aylanmasi 70 000 000 so‘mni
tashkil etsa, ushbu summaga quyidagi buxgalteriya o‘tkazmasi amalga oshiriladi.
1)
Dt-10198 “Markaziy bankka topshiriladigan naqd pullar zaxirasi”
70 000 000 so‘m.
Kt- 10101 “Aylanma kassadagi naqd pullar”
Valyutani sotishdan tushgan tushumni to‘liq 10198-hisobvaraqda aks
ettirilishini ta’minlash maqsadida ushbu 1-o‘tkazmani amalga oshirayotganda,
42
dastur
yaratuvchilari
tomonidan
23526-hisobvaraqg‘i
kredit
aylanmasi
summasidan kam bo‘lgan summaga buxgalteriya o‘tkazmasi amalga oshirilishiga
dasturiy cheklov qo‘yiladi. Shuningdek ushbu cheklov Markaziy bankka
yuborilayotgan naqd pullar bo‘yicha quyidagi ikkinchi o‘tkazmani amalga
oshirilishida ham 10109- hisobvarag‘iga nisbatan ham qo‘llanilishi kerak. Bundan
tashqari, tijorat banklarida ochilgan 10198-hisobvarag‘dagi mablag‘larni ushbu
hisobvarag‘ning chiqimi bo‘yicha (10198-hisobvaraq kreditlanganda) buxgalteriya
o‘tkazmalarida 10101, 10102, 10103, 10107, 10111-sonli hisobvaraqlariga
o‘tkazilishiga cheklov qo‘yilishi, 10198- hisobvarag‘idagi mablag‘ faqat Markaziy
bankning hududiy Bosh boshqarmalari HKKM ning (HKKM kodi bilan) 10101-
hisobvarag‘iga bog‘langan holda kirim qilinishi lozim.
2)
Dt-10109 “Yo‘ldagi naqd pullar”
Kt-10198
Markaziy bank HKKM da:
3)
Dt-10101 Markaziy bank HKM ning aylanma kassasi
Kt-21314 “Tijorat banklariga to‘lab berilishi lozim bo‘lgan mablag‘lar”.
4)
Dt-21314
Kt-10311 “O‘zRMB dan olinadigan, topshiriladigan naqd pullar”.
5)
Dt- 10311
Kt-10109 “Yo‘ldagi naqd pullar”.
O‘zbekiston Respublikasi banklari buxgalteriya hisobining amaldagi tizimi
ko‘p valyutali tizimga asoslangan. Ko‘p valyutali buxgalteriya hisobi tizimida har
bir valyuta bo‘yicha dasturiy tarzda alohida Bosh kitoblar yuritiladi (masalan: so‘m
bo‘yicha, AQSh dollari bo‘yicha, yyevro bo‘yicha bosh kitob va h.k.), ya’ni bank
oborotida valyutaning qancha turi mavjud bo‘lsa, shuncha bosh kitoblar ochiladi.
Har bir bosh kitobda bank operatsiyalari hisobining to‘liq yuritilishini ta’minlash
uchun zarur bo‘lgan miqdorda balans hisobvaraqlari ochiladi. Har bir balans
hisobvarag‘ida analitik hisobni tashkil etish uchun esa, o‘z navbatida, mijozlarga,
operatsiyalar turlari va boshqa tegishli belgilari bo‘yicha kerakli miqdordagi
yordamchi kitoblar (shaxsiy hisobvaraqlar) ochiladi. Banklar har bir ish kuni
43
yakunida yordamchi kitoblardagi jami yakuniy summalar ma’lumotlarining har bir
valyuta bo‘yicha yuritilgan bosh kitobdagi tegishli balans hisobvaraqlarining jami
yakuniy summasiga mos kelishini ta’minlashi shart.
Ko‘p valyutali buxgalteriya hisobi tizimida bankning asosiy vositalari,
daromadlari va xarajatlarining hisobi faqat milliy valyutada yuritiladi.
Valyuta kross-operatsiyasi ikkita valyutani o‘z ichiga oladi.
a) Ikkita valyutani o‘z ichiga oladigan operatsiyalar ushbu valyutalardagi har
bir bosh kitobda valyuta pozitsiyasining tegishli xisobvaraqlariga aloqador bo‘lgan
buxgalteriya yozuvlari yordamida balanslashtiriladi.
b) Chet el valyutasi va so‘mda amalga oshirilgan operatsiyalar chet el
valyutasidagi bosh kitobda va so‘mdagi bosh kitob yoziladi.
v) Ikki turdagi chet el valyutalarida amalga oshirilgan operatsiyalar ushbu
ikki valyutaga tegishli bosh kitoblarda yoziladi.
Chet el valyutasida qayd etilgan aktiv va passiv hisobvaraqlar qoldiqlarini
qayta baholash valyuta kursi o‘zgarishidan ko‘rilgan foyda yoki zararlarni aniqlash
va moliyaviy hisobotni tuzish maqsadlarida har bir oyning oxirgi ish kunida,
shuningdek, jamlama balans hisobotini olish maqsadida oyning istalgan kunida
o‘tkaziladi. Har ikki holatda ham bir xil qayta baholash qoidalari qo‘llaniladi.
Buning uchun chet el valyutalari bo‘yicha barcha bosh kitoblardagi hamma
hisobvaraqlarning qoldiqlari Markaziy bank tomonidan belgilangan kurs bo‘yicha
quyidagi tartibda so‘mga aylantiriladi:
a) Bankning chet el valyutasidagi aktiv va passivlari balans tuzish sanasida
shu sanadagi spot kursi asosida qayta baholanadi.
b) Ustav kapitali oldingi qiymati bo‘yicha, ya’ni ustav kapitaliga mablag‘lar
kiritilayotgan kundagi spot kursi bo‘yicha qayta baholanadi. Agarda ustav kapitali
bir necha marta to‘ldirilgan bo‘lsa, unda qayta baholash maqsadida har bir hol
uchun to‘ldirilgan kundagi summa va spot kursga alohida yangi shaxsiy hisobvaraq
ochiladi.
Qayta baholash har kuni buxgalteriya yozuvlarisiz dasturiy tarzda faqatgina
jamlama balans hisobotini tuzish uchun o‘tkaziladi. Qayta baholangan aktiv va
44
passivlarning ikkita yakuniy summalari o‘rtasidagi farq valyuta bo‘yicha kitobdagi
valyuta pozitsiyasi hisobvarag‘ining yangi qoldig‘ini o‘zida aks ettiradi.
Har oyning oxirida moliyaviy hisobotda qayd etish uchun qayta baholash
natijasida ko‘rilgan foyda va zararlar aniqlanadi.
Olingan farq qayta baholashdan keyingi foyda yoki zararni tashkil etadi va
mos ravishda quyidagi buxgalteriya yozuvi asosida aks ettiriladi:
Dt
Do'stlaringiz bilan baham: | 
