O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti

Qishloq xo'jaligi - xalq xoʻjaligining oʻsimlikchilik (oʻsimlikchilik) va chorvachilik (chorvachilik) bilan shugʻullanuvchi tarmogʻi.
Qishloq xoʻjaligi koʻplab sanoat tarmoqlari (oziq-ovqat, kimyo va boshqalar) bilan bogʻliq boʻlib, agrosanoat majmuasini tashkil etadi, uning asosiy vazifasi mamlakatni oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi xom ashyosi bilan ishonchli taʼminlashdan iborat.
Sanoatdan farqli oʻlaroq, qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishi relyefi, iqlimi va tuproqlari har xil boʻlgan keng hududlarda olib boriladi. Qishloq xo'jaligida ko'p ishlab chiqarish jarayonlari mavsumiy xarakterga ega, chunki ular o'simliklarning o'sishi va hayvonlarning rivojlanishining tabiiy sharoitlari bilan bog'liq. Tabiiy sharoitlar qishloq xo'jaligi mehnatining jarayoni va natijasiga sanoatga qaraganda ko'proq ta'sir qiladi. Tabiiy sharoitlardan qat’i nazar, qishloq xo‘jaligining rivojlanish darajasi sarflangan mehnat miqdori va sifati, texnika va o‘g‘itlardan foydalanish darajasi bilan belgilanadi.
Qishloq xoʻjaligining tabiiy asosini qishloq xoʻjaligi yerlari – qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishida foydalaniladigan yerlar tashkil etadi. 17,1 million kv. km Rossiyaning butun hududi, qishloq xo'jaligi erlari bor-yo'g'i 2,22 million kvadrat metrni tashkil qiladi. km yoki 222,1 million gektar, - barcha erlarning 13% (tundra zonasining muhim qismini o'z ichiga olgan bug'u yaylovlari bundan mustasno).
Qishloq xoʻjaligi yerlari quyidagi turlarga boʻlinadi: haydaladigan yerlar, pichanzorlar, yaylovlar. Juda kichik maydonni ko'p yillik plantatsiyalar (bog'lar, uzumzorlar) egallaydi. 222 million gektar qishloq xoʻjaligi yerlarining 132 million gektarini (60 foizga yaqini) haydaladigan yerlar, 23 million gektarini (10 foizini) pichanzorlar va 65 million gektarini (30 foizga yaqini) yaylovlar tashkil etadi.
Hududning qishloq xo'jaligi rivojlanishi tabiiy ravishda shimoldan janubga o'zgaradi. Tundra zonasida, yuqorida aytib o'tilganidek, barcha qishloq xo'jaligi erlaridan faqat bug'u likenlari bilan qoplangan bug'u yaylovlari mavjud. O'rmon zonasining shimoliy qismida daryo vodiylari bo'ylab alohida qishloq xo'jaligi o'choqlari paydo bo'ladi (tuproq unumdorroq va yaxshi quriydi), lekin ularning maydoni juda kichik. Misol uchun, Arxangelsk viloyatida qishloq xo'jaligi erlarining umumiy maydondagi ulushi atigi 1,5% va haydaladigan erlar - 0,5%, ya'ni qishloq xo'jaligi erlarining 2/3 qismini pichanzorlar va yaylovlar tashkil qiladi. Vologda viloyatida qishloq xo'jaligi erlarining ulushi 10% ga (va haydaladigan erlar - 6% gacha), Yaroslavlda - allaqachon 32% va 22% ga ko'tariladi, bu erda qishloq xo'jaligining rivojlanishi asosiy (shimoliy kabi) emas, balki tanlab olinadi.
O'rmon-dasht zonasida qishloq xo'jaligi erlarining ulushi 50-60% gacha, haydaladigan erlar esa 35-45% gacha (Bryansk, Ryazan viloyatlari) oshadi.
Maksimal shudgorlash cho'l mintaqalarida sodir bo'ladi: Kurgan, Lipetsk, Saratov, Rostov va boshqa viloyatlarda qishloq xo'jaligi erlarining ulushi 80% dan, haydaladigan erlar esa 60% dan ortiq. Landshaftga bunday yuqori qishloq xo'jaligi yuki, ayniqsa qo'pol erlar (Markaziy Rossiya tog'lari sharoitidagi kabi) allaqachon haddan tashqari ko'p, chunki bu tuproq eroziyasiga (suv va shamol) va ularning unumdorligining pasayishiga olib keladi.
Ko'proq janubiy viloyatlarda haydaladigan erlar ulushi kamayadi: ba'zi hollarda iqlimning qurg'oqchilligi tufayli (masalan, Qalmog'istonda, quruq dasht va yarim cho'llar zonasida haydaladigan erlar atigi 13% ni tashkil qiladi. maydon, lekin yaylovlar - 73%, boshqalarda - tog'li relefi tufayli (masalan, Dog'istonda haydaladigan erlar hududning atigi 10% ni tashkil qiladi).
Qishloq xo'jaligi ikkita asosiy tarmoqdan iborat - o'simlikchilik va chorvachilik.