|
1.2 Dehqonchilik
Madaniy o'simliklarning mamlakat hududida tarqalish xususiyati ularning ekologik xususiyatlari bilan ham, ishlab chiqarishning ijtimoiy-iqtisodiy omillari bilan ham bog'liq. Madaniy o'simliklarning ekologik xususiyatlarining tabiiy muhitning u yoki bu turiga muvofiqligi darajasi bilan chambarchas bog'liq holda ko'rib chiqilishi kerak. zamonaviy tizimlar qishloq xo'jaligi va ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligi. Bu ekinlarning mavjud taqsimoti va ularni etishtirish mumkin bo'lgan maydonlar o'rtasidagi farqlarni tushuntirish imkonini beradi.
Madaniy o'simliklarning iqtisodiy xususiyatlari ishlab chiqarilgan mahsulotlarning maqsadiga qarab belgilanadi: oziq-ovqat, em-xashak, texnik qayta ishlash va dori vositalari. Bu iqtisodiy belgilar madaniy o‘simliklarni yetishtirish usullarini hisobga olgan holda, ekologik xususiyatlaridan kelib chiqib, o‘simlikchilik tarmoqlarini tasniflashda asos bo‘lib xizmat qiladi.
G'allachilik
Gʻallachilik oʻsimlikchilikning asosiy tarmoqlaridan biridir. Rossiyaning qishloq xo'jaligi rivojlangan hududi bo'ylab don ekinlarining keng tarqalishi ularning ekologik xususiyatlarining sezilarli xilma-xilligi, turlari va navlarining xilma-xilligi bilan bog'liq. Don donlari katta ozuqaviy qiymatga ega bo'lib, qimmatli hayvonlar ozuqasi hisoblanadi.
Bug'doy Rossiyadagi eng muhim oziq-ovqat mahsuloti sifatida u issiqlik resurslari va tuproq unumdorligiga ko'proq talabchan, kislota reaktsiyasiga toqat qilmaydi. Bug'doyning ekologik xususiyatlari uning o'rmon-dasht va dasht zonalarida eng ko'p tarqalishini belgilaydi. Agroiqlim sharoitlari, xususan, qishning og'irligi va qor qoplamining qalinligi bahorgi bug'doyga nisbatan kuzgi bug'doy ekish maydonlarini cheklaydi.
Kuzgi bug'doy asosan Rossiyaning Yevropa qismida etishtiriladi. Asosiy tabiiy zonalarning g'arbiy va markaziy viloyatlarida iqlimi yumshoq hududlarga ko'chib o'tganimiz sababli, kuzgi bug'doy ekish ulushi bahorgi bug'doyga nisbatan sezilarli darajada oshadi. Buning sababi shundaki, kuzgi bug'doy kuz va bahorda yog'ingarchilikdan to'liq foydalanadi, bu uning yuqori hosildorligi bilan bog'liq.
Trans-Volga dashtlaridan boshlab, Sibirning qishloq xo'jaligi rivojlangan hududlarida bahorgi bug'doy ekish ustunlik qiladi. Ko'proq kontinental va qurg'oqchil iqlimi bo'lgan hududlar o'sish uchun qulaydir qattiq navlar bug'doy, "shisha" yuqori qimmatli don beradi, bu ma'lum darajada namlikning qulayroq joylariga nisbatan hosilning pasayishini qoplaydi.
Kuzgi bug'doyni qishlash uchun eng qulay sharoitlarga ega bo'lgan hududlar Shimoliy Kavkazning muhim qismini va eng yuqori va barqaror hosil olinadigan Qora Yer markazini o'z ichiga oladi. Qishning shiddatliligi ortib borayotganligi sababli, kuzgi va bahorgi bug'doyning hosildorligi bu ekinlarning hosildorligi nisbatini aniqlash bilan bog'liq holda barqaror bo'lmaydi.
javdar. Bug'doydan farqli o'laroq, javdar issiqlik sharoitlari va tuproq unumdorligiga kamroq talabchan. Madaniyatda asosan qishki javdar joriy qilingan, u boshqa qishki donlarga nisbatan ancha katta qishki jasorat bilan ajralib turadi.
Qishki javdarning yashash sharoitlariga nisbatan oddiyligi unga issiqlik resurslari past bo'lgan, kislotali reaktsiyaga ega bo'lgan kambag'al tuproqlarda bug'doyga nisbatan bir qator afzalliklarni beradi. Shuning uchun qishki javdar etishtirishning asosiy yo'nalishlari Rossiyaning Evropa qismidagi sod-podzolik tuproqlar zonasi bilan chegaralangan.
Arpa. Arpa madaniyati bug'doy kabi mo''tadil mintaqadagi qadimgi dehqonchilik joylarida keng tarqalgan. U eng ertapishar don ekinlaridan biri bo‘lib, sovuqqa chidamli va qurg‘oqchilikka chidamli. Arpa uchun loy tuproqlar ko'proq mos keladi. Hozirgi vaqtda arpa asosan yem-xashak maqsadida yetishtiriladi, garchi u oziq-ovqat qiymatiga ham ega boʻlsa-da, pivo tayyorlashda unib chiqqan urugʻlar (solod) ishlatiladi. Arpaning ekologik xususiyatlari uni qishloq xo'jaligining muhim qismida etishtirishga imkon beradi. Shu bilan birga, arpa qishloq xo'jaligi hududining shimolidagi issiqlik resurslari cheklangan hududlarda, tog'li hududlarda, shuningdek, qurg'oqchil hududlarda kam raqobatchilarga ega.
Yulaf. Arpadan farqli o'laroq, jo'xori issiqlik zahiralari va namlik sharoitlari jihatidan ko'proq talabga ega va ular yozgi qurg'oqchilikka yomonroq toqat qiladilar. Shu bilan birga, jo'xori tuproq unumdorligiga kamroq talabchan, ular tuproqning kislotali reaktsiyasiga toqat qiladilar. O'rmon zonasida yumshoq iqlimi bo'lgan hududlarda, ko'pincha kambag'al qumli tuproqlarda tarqalgan. O'rmon-dasht va dasht zonalariga o'tish bilan don ekinlari tarkibida jo'xori qiymati pasayadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
