O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov Q. X., Boqiyeva I. A

9.4.
 
Mehnatga haq to‘lash jamg‘armasi mablag‘lari va ijtimoiy 
to‘lovlardan foydalanish samaradorligini auditi 
 
Auditning maqsadi – mehnatga haq to’lash va ijtimoiy to’lovlar mablag’larining 
o’zgarishi mahsulot tannarxi o’zgarishiga qanday ta’sir qilishini aniqlashdan iborat. 
Mehnatga haq to’lash va ijtimoiy to’lovlar jamg’armasining nisbiy tahlilini 
keyingi misolda ko’rib chiqamiz (9.8-jadval). 
 

---

178 
 
9.8-jadval 
Iqtisodiy ko’rsatkichlar 
Bazis oyi 
Hisobot oyi 
Hisobot oyining 
bazis oyiga nisbati, 
foiz 
Taqqaslama narxlarda mahsulot 
xajmi, ming so’m 
37500 
38960 
103.9 
Ish haqi jamg’armasi, so’m 
496830 
486761 
97.97 
Bunday auditni o’tqazishda reja davrida bazis davrga nisbatan mahsulot hajmi 
bo’yicha rejaning bajarilishi foizi va ish haqi jamg’armasining o’zgarishi hisobga 
olinadi.
Audit algoritmini ko’rib chiqamiz: 
1.Ish haqi jamg’armasining bazis davrdan absolyut farqlanishi quyidagicha: 
±∆ IHJ ═ 486761 – 496830 ═ –10069 (so’m) 
2. Mahsulot hajmi 3.9 foizga oshganligini hisobga olib, hisobot davridagi ish 
haqi jamg’armasini mahsulot xajmi o’sishi indeksiga to’g’irlash kerak (1,039): 
486761 – (496830 ∙ 1,039) ═ – 29445 (so’m) 
3.Mahsulot xajmidagi o’zgarishlarni hisobga olgan holda ish haqi jamg’armasi 
o’zgarishiga mehnatga haq to’lash summasidagi o’zgaruvchan to’lovlar (mahsulot 
xajmi o’zgarishiga to’g’ri proporstional o’zgaradigan to’lovlar) ta’sir qiladi. Bizning 
misolimizda ular 0.57 ni tashkil qiladi deb hisoblaylik, unda
3.9 foiz ∙ 0.57 ═ 2.22 foiz - to’g’irlash (korrektirovka) foizi 
4. Nisbiy farqlanishni hisoblash quyidagicha: 
486761 – (496830 ∙ 1.0222 ) ═ - 21098.6 so’m 
Mahsulot tannarxidagi ish haqi tejalishi 21098.6 so’m bo’lgan. 
Ish haqi va ijtimoiy to’lovlar uchun yo’naltirilgan mablag’lardan foydalanish 
samaradorligi samaradorlik koeffitsienti yordamida hisoblanadi. 
K
sam
═ J – NJ / J; (8.1.) 
Bu yerda:
J – ish haqi jamg’armasi va ijtimoiy xarakterdagi to’lov
mablag’lari yig’indisi; 

---

179 
NJ – ish haqi jamg’armasidagi unumsiz to’lovlar. 
Ish haqi va ijtimoiy to’lovlar uchun yo’naltirilgan mablag’lardan foydalanish 
samaradorligini tahlil qilishning keyingi yo’nalishi omillarning absolyut farqlanishga 
ta’sirini aniqlashdir ±∆ IHJ ═ –10069 (so’m) (9.8.-jadval). Ish haqi jamg’armasiga 
ta’sir qiluvchi omillar jami sanoat ishlab chiqarish personali, alohida personal 
karegoriyalari sonining o’zgarishi, ularning o’rtacha ish haqi va daromadlarining 
o’zgarishidir. (9.9. - jadval).