O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Nafas olish va chiqarish mexanizmlari.

Nafas chiqarish mexanizmi, Odatdagicha nafas chiqarishda muskullar (nafas olishda . katnashuvchi muskullarning о‗zi) katnashadi va kо‗krak qafasi о‗zining og‗irlik kuchiga kura avvalgi xoliga koladi, diafragma gumbazi kо‗tariladi, kо‗krak qafasning xajmi, о‗pka ham kichrayadi, natijada nafas olishda kirgan havo tashqariga chiqadi. Kattiqroq nafas chikarishda qorin devorining muskullari ishtirok qiladi ayni vaktda qorin devori qisqarib, qorin bо‗shlig‗idagi organlarni bosadi, bu organlar о‗z navbatida diafragmaga tasir kursatib, uning kо‗krak bо‗shlig‗iga duyapayib chiqishiga yordam beradi, Zur berib nafas chiqarishda korin devorinipg muskullaridan tashqari ichki qovurg‗alararo muskullar, orqadagi va pastdagi tishli muskullar va boshka muskullar katnashadi. Nafas chikarish fazasi boshlanishida о‗pkadagi bosim atmosfera bosimidan 0,40-0,53 kPa yoki 3-4 mm simob sm.ustga cha yuqori bо‗ladi, havoni tashqi muhitga chiqishini osonlashtiradi. Ma‘lumki plevra yorigi va kuks oralig‗idagi bosim normada hamma vaqt manfiydir. Tinch nafas olinganda plevra yorigidagi bosim atmosfera bosimidan. 9mmga teng. nafas chikdrganda 4mm ga past bо‗ladi. Plevralararo manfiy bosim hisobiga alveolalar doimo chо‗zilgan xoaltda bо‗ladi, u о‗pkani kafas satii nafas olishda birmuncha oshiradi. Bu manfiy bosim venoz qonini yurakka qaytishini ta‘minlaydi. Alveolalarning ichki yuzasida suvda erimaydigan yupqa monomolekulyar surfaktal alveolalarni bujmayishiga qarshilik kiladi. Yani tugilgan bolada surfaktai bulmasa о‗pka yozilmay qoladi.
Nafas sikli: nafas olish, nafas chiqarish va nafas paо‗zasidan iborat. Katta kishilarda nafas olish 0,9-4,7 sek, nafas chikarish -1.2-6 sekund. Bir miiutda 12-18 marta nafas olinadi. Nafas xarakati tez va chukur bо‗lsa о‗pkaga shuncha kup kislorod kiradi. Siyrak va yuzaki nafas olishda hujayra va tо‗qimalarda kislorodga tankislik seziladi.
Nafas havosi. Odam tinch tо‗rganda 500 ml (300 dan 600 gacha) davoni nafas oladi va chiqaradi: havoning bu dajmi nafas havosi deb ataladi. Odam 500 ml nafas havosining ustiga yana qushimcha 1500 ml chamasi havo olishi mumkin kushimcha havo, shuningdek tinch nafas chiqarishdan sо‗ng yana 1500 ml havoni nafasdan chiqara oladi (rezerv havo). Keltirilgan raqamlar о‗rta yoshdagi normal erkaklar uchun о‗rtacha sonlardir. Bu rakamlardan kurinib turibdiki, tinch nafas olish va chiqarish pay tida kо‗krak bо‗shlig‗i maksimumgacha kengaymaydi va bujmaymaydi. Zarur bо‗lganda nafas xarakatlarining xajmi nafas chiqarish
tomoniga dam, nafas olish tomoniga ham о‗zgara oladi, shu tufayli о‗pkaga kiradigan havo xajmi oshadi. О‗pkaning tiriklik xajmi-sig‗imi, Maksimal nafas olingandan sо‗ng maxsus gazometr (spirometrga mundshtuk orqali maksimal nafas chiqarilsa, unga nafas havosi ham rezerv havo ham , quishimcha havo ham kiradi, ya‘ni о‗rtacha, 500+1500+1500 = 3500 ml havo kiradi, Shu havoning hammasi о‗pkaning tiriklik sig‗imini tashkil kiladi, Yoshi, jinsi, va nafasni mashq qilishga qarab, tiriklik sig‗imi turlicha bо‗ladi. О‗pkaning tiriklik sig‗imi yigitlarda 3,5-4,5 l; aollarda kam 3/3,5 l dir.
Qoldiq havo. Maksimal chuqur nafas chiqarilgandan sо‗ng ham havodan tula kutilmaydi; unda 1000-1500 ml havo qoladiq havo deb ataladi.
Qonning gazlarni tashishi. Organizmning hamma hujayralari kislorodni iste‘mol kiladi va karbonat angidrid gazini hosil qiladi. Qon kislorodni tо‗qimalarga olib keladi va ulardan karbonat angidrid gazini olib ketadi. xar qanday gaz о‗ziiing parsial bosimi kattaligiga qarab suyuqlikka о‗tadi. Alveolyar havodagi gazlar parsial bosimini hisoblashda uning suv buglari bilan tuyinganligini hisobga olinadi 47 mm simob su. tashkil etadi. Kislorod uchun 102 mm su., karbonat angidrid gazi uchun 40 mm s.u.ga teng.

2.