O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Nafas markazi faoliyatining boshqarilishi.

Nafasning boshqarilishi. Nafas markazi nerv sistemasining turli bо‗limlarida joylashgan, nafas muskullarining kelishib ritmik ravishda qiskarilishini ta‘minlaydigan va tashki muhitning,hamda organizm ichki muhitining о‗zgaruvchan sharoitiga nafasni moslashtiradigan nerv hujayralari yigindisi nafas markazi deb ataladi, Nerv hujayralarining ba‘zi guruxlari nafas muskullarining ritmik faoliyati uchun goyat za‘rur. Ular tom ma‘nodagi nafas markazini tashkil kilib, uzunchoq miyaning retikulyar formatsiyasida joylashgan, Ana shu hujayralar funksiyasinint buzilishi natijasida nafas muskullari falajlanib tuxtab koladi. Uzunchoq miyada nafas markazi orqa miyaning kulrang moddasining oldingi shoxlarida joylashgan va nafas muskullarini innervatsiyalaydigan motoneyronlarga impulslar yuboradi. 3-4 buyin segmentlarining oldingi shoxlarida joylashgan motoneironlarning о‗siqlaridan diafragmal nervlardan hosil bо‗ladi. Orqa miya kо‗krak bо‗limining oldingi shoxlarida joylashgan motoneironlarning usiklaridan qovurg‗alararo nervlar hosil bо‗ladi, bular qovurg‗alararo muskullarni innervatsiyalaydi, Orkd miya kо‗krak va
buyin segmentlari orasidan kesilganda qovurg‗alar yordamida nafas olishning tо‗xtashi, diafragma yordamida nafas olish esa saqlanib qolishi, shundan tushunarli, chunki diafragma nervining harakatlantiruvchi yadrosi orqa miyaning kesilgan joyidan yuqorida bulnb, nafas markazi bilan diafragma о‗rtasidagi bog‗lanishni saqlab turadi. Orqa miya uzunchoq ustidan kesilsa, nafas olish tо‗xtaydi va organizm bо‗g‗ilishdan, halok bо‗ladi. Birok orqa miya bunday kesilganda burun va hikildokning bevosita о‗zupchoq miyadan chikadigan nervlari bilan innerpatsiyalanuvchi yordamchi nafas muskullari qisqarishii bir necha vakt davom ettirib turadi. Nafas boshqarilishida bosh miya katta yarimsharlari va pustlogining roli muhim, shu tufayli odam sо‗zlashganda, ashula aytganda, sportda va odamning mexnat faoliyatida nafas xarakatlari tegishlicha moslashadi. L Fredirik tajribasi qondagi O₂ va SO₂ tarangligi о‗zgarganda nafas markazining faoliyati о‗zgarishivi kо‗rsatadi. Nafas markazi faoliyatining boshqarilishida qondagi karbonat angidrid, tarangligini о‗zgarishi ayniqsa muhim rol о‗ynaydi. Qondagi karbonat angidrid tarangligi ortganda nafas markazi tо‗xtatilib, о‗pka ventilyatsiyasi kо‗payadi, qondagi SO₂ tarangligi pasayganda esa nafas markazining faoliyati sussayib, о‗pka ventilyatsiyasi kamayadi. Bosh miya katta yarimshari pustlog‗ining nafasga ta‘siri, mna shu bilan isbot etiladiki, gipnotik uyquda yotgan kishini guyo og‗ir jismoniy ish qilayotganligiga ishontirilsa, odam jismonan batamom tinch holatda ekanligiga qaramay, nafasi kuchayadi va gaz almashinuvi oshadi.

5.