O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti

O’zbekistonda iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida tijorat banklarining to’lovga layoqatliligi va likvidliligini ta’minlash yo’llari.

Tijorat banklarining barqarorlik darajasini ekzogen va endogen faktorlar orqali aniqlanadi.
Bankning moliyaviy axvolini tuzatish va uning iqtisodiy barqarorligini yaxshilash uchun quyidagi tadbirlarni amalga oshirish lozim deb hisoblaymiz:

1. 
   Bank sarmoyadorlarini imkoniyatlarini ko‘rib chikish va yil oxiriga kadar bankning ustav kapitalini elon qilingan miqdorga etkazishni taminlash.
   

¹⁰⁷ Кузнец Ю.В. Банковская дело. –М.: 2002. 360 б.

2. 
   Muddati o‘tgan qarzlarni qaytarish uchun tegishli tadbir asosida choralar ko‘rish va kaytishi mavhum bo‘lgan kreditlar uchun zaxiralarni belgilangan me‘yorga yetkazilishini taminlash. 3.Bankning aktivlarini daromad keltirmaydigan qismini kamaytirish va o‘z navbatida daromadlik imkoniyatini oshirish uchun aktiv mablag‘larni asosan tavakkalchilik darajasi kam
   

bo‘lgan DKK bozoriga yo‘naltirish.

4. 
   Bank bo‘limlari va binolarini ko‘rish bo‘yicha amalga oshirilgan 290,5 mln sumlik kapital xarajatlarni bankning norentabel bo‘limlarining bino va inshootlarini, bankning asosiy faoliyatida muhim bo‘lmagan vositalarni sotish orqali qoplash.
   
5. 
   Bank ssudalari bo‘yicha muddati o‘tgan foizlarni to‘liq qaytarib olib, shu summani bankning muddatsiz depozitlardagi majburiyatlarga ishlatish uchun bankning vakillik varaqasida saqlab turish.
   
6. 
   Bank mamuriyatiga, transportga, ish haqi va shu bilan birgalikda unga tenglashtirilgan xarajatlarni bank daromadligiga bog‘liq ravishda hisoblash.
   
7. 
   Bankning aktivlarini marketing tadqiqotlariga bog‘liq ravishda taqsimlashtirishni yo‘lga qo‘yish.
   

Xulosa qilib shuni ko‘rsatishimiz mumkinki, banklarning bankrotlikka uchrash quyidagi eng asosiy xolatlarda ro‘y berishi mumkin: ccudalarning qaytmasligi va boshqa aktivlar qiymatining yo‘qotilishi, likvid mablag‘larning minimum darajadaligii va asosiy faoliyatdan ko‘riladigan zararlar shuningdek, ushbu zararlarni omonatchilar va mijozlar mablag‘lari hisobidan qoplash. Bundan tashqari, bank majburiyatlarining aktivlarga nisbatan ortib ketishi, qimmatli qogozlar qiymatining tushib ketishi. Bunga misol, 1930 - 1933 yillardagi dunyo mamlakatlarida tijorat banklarining yoppasiga bankrotlikka uchrashining asosiy sabablaridan biri, bank obligatsiyalarining bozor narxining keskin tushib ketishi va buning natijasida aholining o‘z omonatlarini qaytarib olishi bo‘lgan. Bunday vaziyat bank krizisi yoki sarosimalik deb ataladi.
Bank likvidlikning o‘zgarishiga ta‘sir qiluvchi omillarni hisobga olgan holda likvidli aktivlarga zarur miqdorini beliglab olishlari shart. Mazkur omillarga quyidagilar kiradi:

1. 
   omonatchilarning ko‘payishi yoki kamayishiga ko‘ra mablag‘larga ega bo‘lish yoki ularni yo‘qotish bank jalb qilingan mablag‘lar bo‘yicha majburiyatlarni yaqin muddatlarda bajarishi lozim, bu omonatlar va boshqa passivlarning muddatlari bilan bog‘lik, hamda bankda qoladigan depozitlar miqdorini (asosiy deponentlar) hisob varaqdan olinadigan yoki darxol to‘lanadigan depozitlar va boshqa passivlar bilan qiyoslangan holda taxlil qilish kerak;
   
2. 
   omonatlar summasining usishi yoki qisqarishiga muvofiq majburiy zaxiralar me‘yoriy miqdorining ko‘payishi yoki kamayishi ham likvidlikka bevosita ta‘sir ko‘rsatadi.
   
3. 
   ssudalar va investistiyalar summasining oshishi yoki kamayiishaiga ko‘ra mablag‘lar oqib kelishining ko‘payishi yoki pasayishi ushbu omilning ta‘siri iboratki, ssudalar va investistiyalar miqdoridir xar bir oshishi likvidli aktivlar ulushini kamaytiradi,chunki investistiyalar uzoq muddatga asoslangan.