O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

Адренокортикотроп гормони буйрак усти безининг ишини 
бошқаради.
Тиреотроп гормони эркаклар ва аёлларнинг жинсий безлари 
функциясини бошқаради. 
Гонадотроп гормони жинсий безлар ривожланиши ва функция 
бажаришида муҳим роль ўйнайди.
Лактотроп гормони аёлларда сут безларининг функциясини 
бошқаради.
Лютеинловчи гормон ҳомиладор аёлларда ҳомиланинг нормал 
ривожланишини бошқаради.
Гипофизнинг оралиқ бўлагидан интермедин гормони ажралади. У 
терида пигмент ҳосил бўлишини бошқаради.
Гипофизнинг орқа бўлагидан иккита гормон ажралади: Окситоцин 
силлиқ мускулларни қисқартиради, яъни ҳомиладор аёлларда бачадон 
мускулларининг 
қисқаришини 
кучайтириб, 
туғиш 
жараёнини 
осонлаштиради. Вазопрессин буйрак ва мия артерияларидан ташқари бошқа 
ҳамма томирларни торайтириб, қон босимини оширади, организмда сув 
алмашинувини бошқаради.
Гипофиз организмдаги барча ички секреция безларининг ишини 
тартибга солувчи без бўлиши билан бирга, унинг функцияси марказий нерв 
системаси томонидан, яъни оралиқ мияда жойлашган гипоталамусдан 
ажраладиган нейрогормонлар орқали бошқарилади.

---

124 
ИЧКИ СЕКРЕЦИЯ БЕЗЛАРИ 
9 
9-расм 
1-Эпифиз; 
2-Гипофиз; 
3-Қалқон олди бези; 
4-Жигар; 
5-Мояк; 
6-Қалқонсимон без; 
7-Айрисимон без; 
8-Буйрак усти бези; 
9-Меъда ости бези; 
10-Тухумдон. 

---

125 
Эпифиз бош миядаги тўрт дўмбоқчасининг юқори дўмбоқчалари 
орасида жойлашган, оғирлиги 0,2 г. бўлган думалоқ без бўлиб, кўриш 
дўмбоғига туташиб туради.
Эпифиз безида мелатонин гормони ишлаб чиқарилади. Бу гормон одам 
организмида пигмент алмашинувини бошқаради. Бундан ташқари жинсий 
безлар ривожланишини меъёрида ушлаб туради, яъни гипофизнинг 
гонадотроп функциясини тормозлаб, болада вақтидан илгари балоғатга етиш 
жараёнини сусайтиради. Эпифизнинг функцияси бола 7 ёшга киргунча 
кучайиб боради, ундан кейин унинг фаолияти аста-сеқин пасайиб, балоғатга 
етиш даври олдидан бутунлай тўхтайди. Бу без функцияси олдинроқ пасайса, 
гипофизнинг гонадотроп функцияси кучайиб кетиб, болаларда вақтидан 
илгари балоғатга етиш белгилари кўзатилади.
Қалқонсимон без тоқ без бўлиб, бўйин соҳасида ҳиқилдоқнинг 
қалқонсимон тоғайи билан трахеянинг юқоридаги 3-4 тоғай ҳалқалари 
олдида жойлашган. У тақасимон шаклда бўлиб, катта одамларда оғирлиги 
30-50 г.ни ташкил этади. Қарилик даврида унинг аста-сеқин кичиклашиши 
кўзатилади.
Қалқонсимон без ўнг ва чап бўлаклардан ҳамда уларни туташтириб 
турувчи оралиқ қисмидан ташкил топган. 
Қалқонсимон бездан тироксин гормони ишлаб чиқарилади. 
Тироксиннинг 65 % дан кўпроғи йод моддасидан иборат. Бу гормон 
организмда моддалар алмашинуви жараёни нормал ўтишига ёрдам беради. У 
юрак ишининг гуморал бошқарилишида қатнашади. Тироксин болалар 
ўсиши ва ривожланиши, нерв системаси фаолиятида муҳим роль ўйнайди.
Қалқонсимон без функциясининг сусайиши гипотериоз дейилади.Сув 
ва тупроқ таркибида йод моддаси кам бўлса эндемик бўқоқ касаллиги келиб 
чиқади. Қалқонсимон без функциясининг ошиши, яъни тироксин гормони 
нормадан кўп синтезланиши Базедов касаллигини келтириб чиқаради.