O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

Аёлларнинг сийдик чиқарув канали қисқа, узунлиги 2,5-3,5 см 
бўлиб, девори анча чўзилувчан, диаметри бирмунча катта (7-8 мм) бўлади. 
Унинг ташқи тешиги қин дахлизига очилади. Каналнинг девори ичкари 
томондан шиллиқ қават билан копланган, уст томондан эса силлиқ мускул 
ўраб туради. Талабалар сийдик айириш системаси, жумладан бу жараёнда 
асосий ўрин тутадиган буйракнинг тузилиши тўғрисида кенгроқ тасаввур 
ҳосил қилишлари мақсадида лаборатория дарсида бирорта сут эмизувчи 
ҳайвон буйрагини ёриб, кўрсатиш талаб этилади. 
Ишнинг бажарилиши: Бу ишда талалабаларда буйракнинг 
бажарадиган функциясига боғлиқ ҳолда тузилиш хусусиятлари ҳақида 
тушунча ҳосил қилиш назарда тутилади. Бунда дастлаб буйракнинг ташқи 
тузилиши ўрганилади. Яъни буйракнинг ловиясимон шакли, унинг қон 
томирлари, нервлари ва сийдик йўли туташган жойи кўздан кечирилади. 
Кейин эса буйракнинг ички тузилишини ўрганишга ўтилади. Бунинг учун 
буйракни чап қўлга олиб, ўнгкўлдаги скальпель билан узунасига симметрия 
чизиғи бўйлаб кесилади ва икки бўлакка ажратилади. Бунда кичикроқ бир 
бўшлиқ-буйрак жомчаси ва буйрак моддаси кўринади. Буйрак моддаси тўқ 
тусли ташқи қатлам ва оч тусли ички қатламдан иборат. Ташқи қатламга лупа 
орқали қараб жуда кўп майда нуқталар-қон капиллярларининг чигалларини 
кўриш мумкин.
Иш якунида талабалар буйракнинг тузилиши, шакли, қон билан 
таъминланиши, барча орган ва тўқималарда ҳосил бўлган ва қонга ўтган 
оқсидланиш парчаланиш махсулотларини айириб қолиш ҳамда уларни 
организмдан чиқариб юбориш функцияси ҳақидаги тушунчаларини 
дафтарларига ёзиб оладилар. Сийдик айирув системасининг умумий 
кўриниши ва алоҳида органларининг расмини альбомларига чизиб оладилар.
7-машғулот. Қон айланиш системаси органларининг 
тузилишини ўрганиш 
 
Машғулотнинг мақсади: Қон айланиш системаси тўғрисида тушунча 
ҳосил қилиш, юракнинг ташқи ва ички тузилишини, жойлашишини, шаклини 
ўрганиш, қон томирлари, уларда қоннинг айланиши, яъни катта ва кичик қон 
айланиш доиралари тўғрисида маълумотга эга бўлиш.