O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

Ишнинг бажарилиши. Орқа миянинг умумий ва кўндаланг 
кесигининг расми доскага осиб қўйилади. Унинг умумий тузилиши, 
вазифалари тушунтирилади. Турли хил муляжлар, таблицалардан 
фойдаланиб, орқа миянинг тузилиши, оқ моддасининг қисмлари, кулранг 
модданинг шохлари ва орқа мия нервлари, ўтказувчи йўллари тўғрисида 
тушунча берилади. Орқа миянинг тузилиши, вазифалари тўғрисидаги 
диафильм кўрсатилади.
Дарс охирида талабалар орқа мия, унинг тузилиши тўғрисидаги 
тушунчаларини дафтарларига ёзиб оладилар ва орқа миянинг умумий 
кўриниши, кўндаланг кесигининг расмларини альбомларига чизиб оладилар.
 
10-машғулот. Бош миянинг тузилишини ўрганиш 
 
Машғулотнинг мақсади: Бош миянинг тузилиши, жойлашиши 
тўғрисида тушунча ҳосил қилиш.
Иш ун керакли жиҳозлар: Бош миянинг умумий тузилиши 
тасвирланган таблица, бош мия қисмларининг расми, турли хил муляжлар, 
слайдлар, бош миянинг тузилиши тасвирланган диафильм.
Назарий тушунча: Бош мия калла суягининг ички бўшлиғида 
жойлашган бўлиб, унинг олдинги фронтал қисми яссироқ, орқа томони эса 
бўртиб чиққан бўлади. Катта ёшли одамда бош миянинг вазни ўртача 1275-
1375 г.га тенг. Аёлларда тахминан 100 г. гача камроқ бўлади.
Бош мия асосан уч қисмга бўлинади: катта мия, мияча ва мия поғонаси. 
Катта мия чуқур ёриқ орқали иккита ярим шарларга бўлинган. 
Яримшарларнинг ташқи юзалари текис бўлмай, эгатлар ва пушталар билан 

---

130 
қопланган. Ўнг ва чап яримшарлар бир-бири билан қадоқ тана орқали 
қўшилган. Яримшарлар оқ ва кулранг моддадан ташкил топган бўлиб, улар 
ҳажм жиҳатидан миянинг энг катта қисмини ташкил этади. Яримшарлар 
миянинг бошқа қисмларини устидан ва атрофдан қоплаб турганлиги учун 
уларни қоплама ёки плашч дейилади.
Узунчоқ мия орқа миянинг узвий давоми бўлиб, биринчи бўйин 
умуртқасидан юқорироқда жойлашади ва Варолий кўпригига уланиб кетади. 
Унинг узунлиги ўртача 3-3,5 см., оғирлиги 7 г. бўлади. Унинг ташқи қисми 
оқ рангда бўлиб, унда нерв толалари жойлашган, ички қисми кулранг 
моддадан иборат бўлиб, унда нерв ҳужайралари бўлади.
Узунчоқ мия рефлектор ва ўтказувчанлик функцияларини бажаради. 
Рефлекторлик вазифаси-унда нафас олиш, юрак ишини бошқариш 
марказлари жойлашган. Улар мускуллар тонусини идора этиб, одам 
мувозанатини таъминлайди. Бундан ташқари, узунчоқ миядаги нерв 
марказларида кўзни очиб-юмиш, кўз ёши, акса уриш, йўталиш, ошқозон-
ичакда шира ажралиши каби функцияларни таъминлайдиган рефлексларнинг 
марказлари жойлашган. Ўтказувчанлик функцияси- у орқа миядан келган 
импульсларни қабул қилиб, бош миянинг юқори қисмларида жойлашган нерв 
марказларига ва улардаги қўзғалиш импульсини орқа мияга ўтказади. 
Шундай қилиб, узунчоқ миянинг шикастланиши биринчидан нафас 
олишнинг ва юрак ишининг тўхтаб қолишига, иккинчидан орқа ва бош мия 
ўртасидагиги алоқанинг узилишига сабаб бўлади.