O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti sport faoliyati va boshqaruv fakul’teti sport boshqaruvi kafedrasi jismoniy tarbiyа gigienasi va sportning tibbiy fiziologik asoslari

7. Yurish va yugurish biomehanikasi, dinamikasi.
Qadam (yurish) harakatlari.
Har qaysi odam asosan yurish va yugirish yo’li bilan harakat qiladi. Yurish, yugirish, chang’ida va konьkida yurish harakatlari bir-biridan farq qiladi. Bu harakatning sharoitiga bog’liq. Lekin bu hamma harakatlarda umumiy o’xshash tomonlari bor.
Yurish harakati ikki qismga bo’linadi: tayanish va oyoqni olib o’tish. SHu tormozlar davomida oyoq tos bo’g’inida orqa va oldin tomonga tebranuvchi harakat qiladi. Yurish va yugirishdagi harakat ikkilamchi qadamdan tuzilgan. To’la bir tsikl harakatdan keyin, tana qismlari o’z holatiga keladi. Yurishda odam hamma vaqt tayanchga ega. Yug’urishda esa tayanchiz uchish fazasi ham bo’ladi. Yurish va yugurishda har qaysi oyoq navbat bilan tayanch yoki bo’sh bo’ladi. Yurishda tayanch fazasi uzunroq bilan, tanyachsiz fazasiga nisbatan. SHuning uchun butun tananing tayanchsiz harakati bo’lmaydi. Tayanish periodlari esa birlamchi va ikkilamchi bo’ladi. Ikkilamchi tayanish odam oyog’ini oldiga qo’yib, ikkinchi oyog’ini esa hali tayanchdan olmagan vaqtda bo’ladi.
Yugirishda oyoqni olib o’tish fazasi tayanishga nisbatan uzunroq bo’ladi. SHuning uchun yugurishda uchimsh fazasi paydo bo’ladi, ikkilamchi tayanish esa bo’lmaydi.
Harakatning to’liq bir tsiklda ikkita ikkilamchi tayanish davri va ikkita birlamchi bo’ladi. Odam harakat (ikkilamchi va birlamchi tayanish) va oyoq harakatini (tayanish va olib o’tishni) ajratish kerak.
Oyoq harakatining har bir periodi fazalarga bo’linadi, oyoqning tayanish davri amortizatsiya va itarilish fazasiga bo’linadi. Amortizatsiya fazasi oyoqning yerga tegishi bilan boshlanadi va og’irlik markazining pastga qarab harakati tamom bo’lishi bilan tugaydi. Amortizatsiya vaqtida muskullarning yon berish ishi tebranishlarning ishini pasaytiradi. Balansirovanie –deb tayanch nuqtasini va og’irlik markazini bir-biriga nisbatan harakatiga aytiladi. Amortizatsiya va balansirovanie murakkab reflektor protsessidir. U avtomatik ravishdla yuajariladi, shuning uchun analizatorlar faoliyati koordinatsiya mexanizmlari yuqori rivojlangan bo’lishi kerak. Tananing muvozanatda saqlash uchun muskullar fiziologik ish bajarishi kerak.
Itarilish fazasi (oyoq bilan) oyoqning tizzada to’g’rilanganda boshlanadi va oyoqning tayanchdan olinganda tamom bo’ladi. Demak, amortizatsiya fazasi itarilish fazasiga o’tadi. Lekin, ayrim muskullar gruppasiga bu bir xil vaqtda bo’lmaydi.